Геодезиядан 1-практикум

Меридиан яқинлашиши
Абсцисса ўқига параллел чизиқ ва географик меридиан йўналиши орасининг ҳар бир нуқтасида меридиан яқинлашиши номланадиган  горизонтал бурчак ҳосил бўлади (15 - шакл).
Меридиан яқинлашиш бурчаги  нинг абсалют қиймати абсцисса ўқидан чизиқнинг алоҳида нуқталарини узоқлашишига кўра ошиб боради. Гаусс меридиан яқинлашиши учун ушбу боғланиш қуйидаги формула орқали ифодаланади:
(3.5)
бу ерда – нуқтадаги меридианнинг географик узоқлиги;
– Гаусс проекциясида зона ўқ меридианнинг узоқлиги;
– нуқтадаги географик кенглиги.
(3.5) формуладан кўриш мумкинки, ўқ меридиандан шарқда жойлашган зонанинг барча нуқталари учун  нинг қиймати мусбат (шарқий яқинлашиши), ва ғарбда жойлашган барча нуқталар учун манфий (ғарбий яқинлашиши) ишораларга эга.
15 - шаклдан кўриш мумкинки, K - N чизиқнинг ҳар қандай нуқтасида географик азимут ва дирекцион бурчаклари қийматлари орасида алгебраик боғланиш мавжуд
. (3.6)
Абсцисса ўқига параллел топографик карта ва планлардаги чизиқлар маълум оралиқлар орқали ўтказилади ва шимол – жануб йўналишига эга координата тўри чизиқлари билан тўғри келади. Бошқа меридианларга нисбатан уларни ориентирланишини 16 - шаклда кўрсатилган схема кўринишида ҳудуднинг конкрет бўлаги учун шартли равишда тасвирланади.

16 - шакл. Ориентирланадиган чизиқларнинг ўзаро жойлашиш
схемаси ва шартли белгилар


Дирекцион бурчалардан азимутларга ўтиш
(3.4) ва (3.6) формулалар чизиқнинг азимут қийматларидан унинг дирекцион бурчакларига ўтишига имкон беради.
Мисол. 1- 2 чизиқнинг буссол бўйича ўлчанган магнит азимути 115⁰ га тенг. Агарда бир нуқтада ғарбий меридиан яқинлашиши 2⁰ тенг ва ғарбий магнит мили оғиши 10⁰ га тенг бўлса, чизиқнинг дирекцион бурчаги аниқлансин.
Юқорида келтирилган формулаларга мувофиқ,

Ечим чизма (17 - шакл) ёрдамида назорат қилинади. Чизмада, масаланинг шартига мувофиқ схематик равишда чизиқларнинг ўзаро жойлашиши кўрсатилади. Бунинг учун бир нуқтадан абсцисса ўқига параллел (тўрнинг чизиғига) географик меридиан ва чизиқларнинг йўналиши ўтказилади. Шунда унинг шимолий йўналишини ғарбга (чапга) – 2⁰ бурчакка шартли равишда қия қилиб кўрсатилади;

17 - шакл. 1-2 чизиқнинг магнит азимутидан дирекцион бурчакка ўтиш


магнит меридианнинг йўналиши географик меридианга нисбатан ғарбга, - 10⁰ бурчакка мувофиқ оғиб кўрсатилади. Кейин, магнит азимутининг ўлчанган қийматига мувофиқ 1- 2 чизиқнинг йўналиши ўтқазилади. Чизмада кўрсатилган бурчаклар ёй билан кўрсатилади.
Энди, чизмадан кўриш мумкинки, _1-2 дирекцион бурчак магнит азиму-идан /-/ = 8⁰ қийматга кам, шунинг учун унинг қиймати _1-2 = 115⁰ - 8⁰ = 107⁰.