Геодезиядан 1-практикум

Ўқ меридиан. Дирекцион бурчаклар
Географик меридианларнинг йўналишлари (14 - шаклда юлдузчалар билан кўрсатилган) текисликда ўзаро параллел бўлмаганлиги туфайли, бир чизиқнинг географик азимутлари ҳар бир нуқтада ўз қийматига эга бўладилар. Шунда 15 - шаклдан кўриш мумкинки, KN узун чизиқнинг йўналиши учун К, L, O, M нуқталарда географик азимутлар турли қийматларга эга, яъни А_KN < A_LN < A_ON < A_MN. Бу эса, ўз навбатида, ўлчаш натижаларни ишлаб чиқишда, хусусан, бир нуқтадан иккинчи нуқтага тўғри бурчакли координаталарни узатишда ноқулайлик туғдиради.
Шунинг учун ишлаб чиқишни соддалаштириш учун, йўналишлар ўқ меридианига параллел чизиқларга нисбатан аниқланади, ва улар  дирекцион бурчаклари қийматлари билан тавсифланади.
Ўқ меридиан бўлиб қандайдир координата системасининг ўқи учун қабул қилинган меридиан ҳисобланади. Гаусс проекциясида картографик ишларни олиб боришда ўқ меридиан сифатида тўғри бурчакли координата системасининг абсцисса ўқи бўлмиш, зонанинг марказий меридиани қабул қилинган. 15- шаклда ўқ меридиан О нуқтада жойлашган, К, L, M ва N нуқталарда эса, ўқ меридиан деб (абсцисса ўқи) параллел чизиқлар ўтказилган. Ушбу чизиқларга нисбатан картада тасвирланган KN чизиқнинг йўналиши белгиланган нуқталарда, қиймати бўйича бир хил дирекцион бурчаклари билан аниқланади. Шунда, тўғри дирекцион бурчак тескари дирекцион бурчак дан 180⁰ га тенг фарқ қилади.



15- шакл. KN чизиқнинг ҳар бир нуқтасидаги азимут ва дирекцион бурчаклари


Кичик бўлак ҳудудларини планларда тасвирлашда ўқ учун ҳар қандай географик ёки магнит меридианларни қабул қилиш мумкин.
Шунингдек, дирекцион бурчак деб зонанинг ўқ меридиани ёки унга параллел чизиқ йўналишининг шимолий учидан соат мили йўналиши бўйича берилган чизиққача ўлчанадиган  горизонтал бурчакка айтилади. Дирекцион бурчак ҳам 0⁰ дан 360⁰ гача ўлчанади.