Nuqta
lar
nomer
i
Verner
sanoqlari
S
anoqlar
ning
o‘
rta
ch
asi
B
urc
ha
k
qiym
ati
B
urc
ha
klar
ni
ng
o‘
rta
ch
a
qiym
ati
Ma
gnit
aviy az
im
ut
C
Hiz
iqni
ng uz
unli
gi,
m
I
II
tur
ga
n
qa
ra
tgan
0
I
II
I
II
I
II
0
I
II
0
I
II
V
A
S
A
S
185
95
07
277
45
43
17
17
30
00
30
00
46
44
18
16
30
00
30
00
DO‘
46
43
DCH
38
16
00
30
00
30
90
90
02
01
30
30
90
02
00
1—2
58
26
218,63
Keyin limb bo‘shatiladi va uni 90° ga burib yana mahkamlanadi, truba
zenit orqali aylantiriladi. Bunda
DCH
holati bo‘ladi. YAna yuqoridagi kabi o‘nga,
keyin chapga qarab, sanoqlar olinadi va burchak qiymati hisoblanadi (90°01'30").
Bu
ikkinchi yarim priyom qiymati
bo‘ladi. Ikki
yarim priyomdagi burchak
qiymatlarining ayirmasi
2t
dan oshmasligi kerak.
Keyin ikkala yarim priyom qiymatlarining arifmetik o‘rtasi hisoblanadi
(90°02'00"); bu
to‘liq priyom qiymati
deyiladi. Bu xil o‘lchashda kollimatsion xato
ta’siri yuqoladi.
2.
Doiraviy priyom usuli.
Agar bir nuqtada bir necha yo‘nalish orasidagi
burchaklar o‘lchansa, bunda doiraviy priyom usuli qo‘llaniladi.
10.2-shakl.
Bu usuldan triangulyasiya ishida ko‘p foydalaniladi. Masalan,
O
nuqtadan
(10.2-shakl) chiqqan
OA, OB, OC
va
OD
yo‘nalishlar
orasidagi burchaklarni
o‘lchash kerak bo‘lsa, quyidagicha qilinadi. Teodolit T30 ni
DO‘
holatida
O
nuqtaga o‘rnatib, ish vaziyatiga keltirgach, I verner 0° ga yaqin sanokda qo‘yiladi-
da, alidada mahkamlanadi; limb aylantirilib, bosh nuqta
A
ga
qaratiladi-da,
mahkamlanadi. So‘ngra alidada bo‘shatilib, truba soat strelkasi yuradigan tomonga
birin-ketin
B, C, D
va
A
nuqtalarga qaratiladi va mikroskopdan sanoq olib, jurnalga
yoziladi.
A
nuqtaga qarab, dastlab va oxirda olingan sanoqlarning bir xil bo‘lishi
limb holati o‘zgarmasligini ko‘rsatadi. Bu o‘lchash
birinchi yarim priyom
deyiladi.
Keyin trubani zenit orqali aylantirib,
DCH
holatida yana bosh nuqta
A
ga qarab
limb mahkamlanadi va sanoq olinadi. Keyin alidadani bo‘shatib uni soat strelkasi
yuradigan tomonga qarshi yo‘naltiriladi-da,
D, C, B
va
A
nuqtalarga
qarab sanoq
olinadi va jurnal grafasiga yoziladi. Bu bilan
ikkinchi yarim priyom
tugaydi. Ikki
yarim priyom natijalarining o‘rtasi to‘la priyom deyiladi. Bunda butun doira
bo‘ylab aylanilgani uchun u
doiraviy priyom
deb ataladi.
DO‘
va
DCH
da olingan sanoqlap arifmetik o‘rtasi hisoblanadi.
,
,
va
burchaklarning qiymatlarini (10.1)
formula yordamida, hap qaysi burchakning
qiymatini o‘ng sanoqdan chap sanoqni ayirish yo‘li bilan topish mumkin. Amalda
ko‘proq avval yo‘nalishlar sanog‘i hisoblanib, keyin keltirilgan yo‘nalish sanog‘i
bilan kerakli burchak topiladi.
3.
Takrorlash usuli.
Bu usul takroriy teodolit bilan ishlashda qo‘llanilishi
mumkin. Teodolit verneri va mikroskopidan sanoq olish xatosi trubani nuqtaga
qaratish xatosidan bir necha baravar katta bo‘lganidan bu usul ko‘proq
qaratib
kamroq sanoq olishga asoslanadi.
Asbobni
V
nuqtaga (10.1-shakl) o‘rnatib, ish holatiga keltirgach,
DO‘
holida I vernerni
0
ga yaqin son (0°03') ga qo‘yib, alidada mahkamlanadi. Limbni
aylantirib, chap nuqta
C
ga qaraladi-da, limb mahkamlanadi.
Keyin alidadani
bo‘shatib, o‘ng nuqta
A
ga qaraladi, alidadani mahkamlab, sanoq (74°36') olinadi
va jurnalga yoziladi (10.3-jadval). Bu sanoq burchakning taxminiy qiymati bo‘lib,
u
kontrol sanoq
deyiladi. Bunda o‘lchanadigan burchak limb tekisligiga bir marta
qo‘yilgan bo‘ladi. Keyin limbni bo‘shatib, chapga aylantiriladi-da
C
nuqtaga
qaraladi va limb mahkamlanadi; alidadani bo‘shatib, o‘ng nuqta
A
ga
qaraladi va
alidada mahkamlanadi, lekin sanoq olinmaydi. Bunda burchak limbga ikkinchi
marta qo‘yilgan, ya’ni burchak ikki marta o‘lchangan bo‘ladi. Agar burchak uch
marta o‘lchanadigan bo‘lsa, yana limbni bo‘shatib,
chapga aylantiriladi va
C
nuqtaga qaraladi, so‘ngra limb mahkamlanadi. Alidada bo‘shatilib, o‘ngga
buriladi-da,
A
nuqtaga qarab, alidada mahkamlanadi va sanoq olinadi. Bunda
burchak limbga uch marta qo‘yilgan bo‘ladi. Bu sanoq 223°45' deb faraz qilaylik.
10.2-j a d v a l
Do'stlaringiz bilan baham: 
