Geodeziya laboratoriya

SUVNING HARAKATIDAGI TEZLIK VA NISHABLIKNING ENG OZ MIQDORINI

HISOBLASH

Truboprovodning trassasi maxsus talabga javob berishi lozim. Quvur o‘tkazishni loyihalash texnika sharoitiga moslashtirilgan holda rejalashtirilishi lozim. Truboprovodlarni qurishda eng ko‘p bosimsiz rejimda ishlayotgan kanalizatsiya va vodoprovod tarmoqlarini qurishda va o‘rnatishda eng ko‘p javobgarlik ishlari geodeziyachilar zimmasiga yuklanadi. Kanalizatsiya tarmog‘idan oqib ketayotgan chiqindi va iflos suvlar katta hajmda qattiq va erimaydigan aralash suyuqliklar bilan birgalikda oqib o‘tadi. Chiqindi suvlarning tezligi kamaygan sari erimaydigan aralash suvlardagi qoldiq quvurrlarda cho‘kib qoladi va ba’zi bir vaqtlarda quvurlar tiqilib qolishi mumkin. Quvurlarning tiqilib qolmasligi uchun quyidagilarni bilish lozim: a — oqib kelayotgan chiqindi suvning harakat rejimini bilish, b — oqar suvning oqishi, suvning oqish vaqtidagi qobiliyati, d — suvning harakati jarayonida to‘siqlarni yuvib o‘tish mumkinligi. Suvning tezligi va sustligiga qarab bir-biridan quyidagi tezlikka farq qiladi: 1 — eng kam tezlik, 2 — o‘rtacha tezlik, 3 — yuqori tezlik. Yuqori bosimda oqayotgan chiqindi va iflos suvning oqimidagi bosimning pasayishi bilan quvurning ichida loyqa bo‘lib yotgan loylar to‘planib qoladi. Shuning uchun ko‘pincha suvni quvurda to‘lg‘azib oqiziladi. Qoidaga muvofiq suv tezligining eng ozi qabul qilinadi, tezlik miqdori, oqar suvning eng oz miqdori va nishablikning eng kam miqdori 35- jadvalda berilgan. Quvurlarda suvning katta tezlikda oqishi natijasida quvurlar ichida to‘planib qolgan loy, qum, hashak va novdalarni oqizib quvurlarning ichini tozalab ketadi. Suvning tezligi metall trubalar uchun 8 m/s dan oshmagan holda ruxsat beriladi. Metall bo‘lmagan trubalar uchun suvning tezligi 4 m/s dan oshmasligi lozim.

35- jadval

Quvurning diametri d, mm	Tezlik, H, m/s	Eng oz nishablik i
150—200	0,7	0,007
300—400	0,8	0,005
450—500	0,9	0,0005
600—800	1,0	—
900—1200	1,15	—
1200—1500	1,30	—
1500 dan yuqori	1,50	—

2 5 6

Ochiq oqin suvning bir xil harakatidagi nishabligi i tarnovli quvurdagi suv sathining nishabiga teng:


i =
H₁ H_{2 ,}

l

2
bu yerda H₁ - H

— uchastkaning oxirgi masofasi, l — tarnov

tubining belgi raqami. Qiyalik joyda nishablikning ko‘payishi mu-

nosabati bilan truboprovodlar o‘rnatishni tezlashtirishda texni- kaga asoslanilsa, qurilishning narxi bir muncha kamayadi. Ana shu holda kanalizatsiya tarmog‘ini eng past nishablikda loyiha- lanadi va quvur ichidagi hashaklarni suvning katta tezligida oqizib tozalab ketayotgan suvga tenglashtiriladi. Dyukerda oqadigan suvning tezlik harakati 1 m/s dan kam bo‘lmasligi lozim. Ariqqa o‘rnatilgan quvurlar zanglamasligi, chirimasligi va muzlamasligi uchun quvurni bitum moyi bilan bo‘yaladi. Uylardan chiqayotgan chiqindi suvlarni kanalizatsiya quvurining eng chuqur joyidagi quvurga olib borib biriktiriladi. Tarnov quvurining eng oz chuqur- ligini aniqlash uchun kanalizatsiya ishlarini olib boruvchi muhan- dislarning tajribasiga asoslaniladi. Qoidaga muvofiq har xil dia- metrli quvurlardagi tarnov quvurlarini eng oz chuqurlikka o‘rnati- lishi tuproqning eng yuqori muzlagan qatlamiga nisbatan oz miqdorda muzlagan chuqurlik miqdori qabul qilinadi.

Quvurning o‘rtacha diametri o‘d £ 500 mm bo‘lsa, quvur ustidagi tuproq 0,3 m bo‘ladi, o‘d > 600 mm bo‘lsa, quvur ustidagi

tuproq 0,5 m bo‘ladi. Yer yuzasidagi sopol quvurning yuqorisidan chuqurlik 0,7 m dan kam bo‘lmasligi lozim. Quvurni ana shunday chuqurlikka o‘rnatilishining foydali joyi shundaki, tuproq quvurga issiqlikni etkazib berib turadi, muzlashdan saqlaydi. Transport harakati vaqtida quvurni transportdan saqlash uchun ko‘chadan olib o‘tilayotgan tarmoqlarning chuqurligi quvur ustidan 1,5 metrdan kam bo‘lmasligi lozim.

Tuproq ishlarini ochiq usulda olib borish vaqtida kollektordan o‘zi oqib ketayotgan chiqindi suvning chuqurligi 6—8 metrdan oshmaydi. Qo‘riq yerlarda quvurni 5 metr chuqurlikka o‘rnatish mumkin. Katta chuqurlikdagi kollektorlarda g‘ovlardan foydala- niladi.

Gaz quvurini yer ostiga o‘rnatishda uning turiga ahamiyat beril- maydi. Tuproqning muzlash chuqurligi (suyuq gazni tashishdagi hodisada) quvur diametri, quvurning shikastlanish teshigidan

17—O‘.O‘tanov 2 5 7

himoya qilish lozim. Gazoprovodlar uchun quruq yoki suyula- yotgan tuproqlardan olib o‘tish vaqtidagi gazoprovod quvurini yuqorisidagi tuproqning qalinligi 0,8 m deb qabul qilinadi. Qo‘riq va bo‘z yerlardan gazoprovod quvurlarini olib o‘tishda u 1—1,2 metrgacha ko‘paytiriladi.

9.