|
1
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA
O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
FARG`ONA POLITEXNIKA INSTITUTI
QURILISH FAKULTETI
“GEODEZIYA, KARTOGRAFIYA VA KADASTR”
KAFEDRASI QURILISH INJINERLIK GEODEZIYASI
FANIDAN
KURS ISHI
TUSHUNTIRISH XATI
Topshirdi :
15-18 guruh talabasi
M.Mansurov
Rahbar :
B.Abduhalilov
Taqrizchi :
O. Mamatqulov
Kafedra mudiri :
X.X.Turdiqulov
Farg’ona – 2022
2
MUNDARIJA
Kirish, geodeziya fan sifatida..........................................................................
3
Kurs ishining asosiy vazifalari........................................................................
9
Kurs ishining asosiy hisob kitob qismi..........................................................
13
Ob`yekt to‘g‘risida ma`lumotlar....................................................................
22
Xulosa................................................................................................................ 28
Foydalanilgan adabiyotlar..............................................................................
29
3
Kirish
Qurilish injenerlik geodeziyasi fani qidiruv ishlarida, qurilish sanoatida hamda
bino va inshootlarni kuzatishda yuzaga keladigan turli hil ilmiy va amaliy masalalarni
yechishdagi topografik-geodezik taʼminlash usullarini oʼrganadi. Qisqa maʼnoda
qurilish injenerlik geodeziyasi topografik-geodezik qidiruv, loyihalash va loyihani
rejalash, qurilish jarayonini geodezik oʼlchashlar va kuzatishlar bilan taʼminlash, bino
va inshootlar deformatsiyasini kuzatish ishlari bilan shugʼullanadi. Zamonaviy
murakkab inshootlar uchun qurilish injenerlik geodeziyasi kursida aksini topgan
quyidagi keng qamrovli geodezik maʼlumotlar talab etiladi:
1) Аstronomik-geodezik: asos tarmoqlar punktlarining koordinatalari va
balandliklari;
2) Gravimetrik: shovun chizigʼining ogʼishi kattaligi;
3) Topografik va fotogrammetrik: turli masshtablardagi kartalar, fotoplanlar va
fotokartalar;
4) Injener-geodezik: maydonlarning yirik masshtabli planlari, trassalar va
daryolarning profillari, qayrilma elementlari,
geologik mahsulotlarni geodezik bogʼlash, togʼ jinslari mikrosiljishi va inshootlar
deformatsiyalarini joyda kuzatish natijalari.
Zamonaviy geodezik o‘lchash ishlari sanoat korxonalarida, qurilishda, ishlab
chiqarish korxonalarida va xalq xo‘jaligining boshqa turli sohalarida sanoat va fuqaro
qurilishida, yo‘llar, bino-inshootlar, truboprovodlar, kanallar, aerodrom, stansiya va
boshqa ob’ektlarning o‘rnini aniqlash, ularning plan va kartalarda o‘rnini belgilash,
loyihalarini chizish va ularni joyga ko‘chirish, qurish, ulardan foydalanish, tarixiy
yodgorliklarni geodezik usulda suratga olishda, tarixiy yodgorliklarni ta’mirlash
maqsadida ularning geometrik o‘lchamlarini aniqlashda va tarixiy yodgorliklarda
sodir bo‘ladigan buralish, egilish, siljish, og‘ish va boshqa turdagi deformatsiyalarni
aniqlashda qo‘llaniladi.Bu ishlarni barchasida injenerlik geodeziya fani ahamiyati
katta hisoblanadi.
4
Geodeziyaning xalq xo‘jaligidagi turli sohalarda bino, yo‘l, kanal, aerodrom,
stansiya kabi injenerlik inshootlari o‘rnini aniqlash, ularni plan, karta va profilda
loyihalash, joyga ko‘chirish va qurish hamda undagi o‘zgarishlarni kuzatish ishlariga
doir o‘lchash usullarini o‘rganuvchi maxsus bo‘limi
qurilish
injenerlik geodeziyasi
deyiladi.
Demak, injenerlik geodeziyasi geodeziya fani qoidalarini turli injenerlik
inshootlari barpo etishga doir o‘lchash ishlariga tatbiq etish yo‘llarini o‘rganadi.
SHunga ko‘ra, texnikaviy o‘quv yurtlarida o‘qitiladigan geodeziya fani, ko‘pincha,
injenerlik geodeziyasi nomi bilan yuritiladi.
Er yuzasining katta qismini qog‘ozda ta’sirlashning qoida va usullarini
o‘rganuvchi fan kartografiya deb ataladi.
Aviatsiyaning taraqqiy etishi bilan geodeziyaning siyomka (plan olish)
ishlarida joyni havodan suratga olish usuli qo‘llanila boshladi; bu usul qoidalarini
o‘rganuvchi fan
aerofoto - geodgziya
deyiladi.
Erning sun’iy yo‘ldoshidan turib, Er shaklini aniqlash va er yuzasi suratini
olish usullarini o‘rganuvchi fan
kosmik geodeziya
deb ataladi.
Er massasida uzluksiz bo‘lib turgan geologik va geofizik hodisalar er shakli va
yuzasining o‘zgarishiga tasirsiz qolmaydi. Shunga ko‘ra, hozirgi geodeziya fanining
vazifasi er yuzasida bo‘ladigan hodisalarni statikaviy hol deb qaramay, balki
murakkab dinamikaviy protsess deb qarab, geofizika va gravimetriya fanlari yutuqlari
asosida geodinamik poligon usulini tatbiq etib tadqiqot ishlari olib borishdan
iboratdir.
Davrimizda sanoat, qishloq xo‘jaligi va boshqa sohalarda keng ko‘lamda jadal
olib borilayotgan turli qurilish ishlari, masalan, temir va tosh yo‘llar o‘tkazish, kanal
qazish, kattakichik binolar, to‘g‘on, aerodrom, turli stansiyalar kabi inshootlar qurish
injenerlik geodeziyasi oldiga katta, murakkab va mas’uliyatli vazifalar qo‘ymoqda;
bular geodeziya fanining turli ixtisosliklarga bo‘linib o‘sishiga undadi, yangi ish usuli
va yangi asboblar yaratilishiga katta yordam berdi va bermoqda.
5
Geodeziya fani qishloq xo‘jaligini planlashtirishga doir er tuzish ishlarida,
harbiy ishlarda, mamlakat boyligini aniqlashda, melioratsiya, o‘rmon xo‘jaligi kabi
muhim sohalarda keng qo‘llaniladi. Harbiylar «karta armiya ko‘zi» deyishadi. Karta
esa geodezik o‘lchash natijalari asosida chiziladi.
Har qanday qurilish ishi geodeziyaga oid o‘lchash ishlari bilan boshlanadi,
davom ztadi va tugaydi. Masalan, kanal qazish yoki yo‘l o‘tkazish uchun avval shu
inshoot o‘tishiga mo‘ljallangan joy kartada belgilanadi, keyin u bilan joyda
tanishiladi (bu ish rekognossirovka deyiladi), yo‘lning o‘q chizig‘i aniq belgilanadiki,
inshoot qurish uchun mo‘ljallangan bu joy trassa deyiladi. Trassaning o‘q chizig‘i
belgilanib joy s’yomka qilingach, nivelirlanadi. O‘q chizig‘i profili chizilib, loyiha
chiziqlari o‘tkazilgach, ish otmetkalari hisoblanadi. So‘ngra loyihadagi nuqtalar
otmetkalari bo‘yicha joyga ko‘chiriladi. SHundan keyingina qurilish ishi boshlanadi.
Geodeziyaning boshqa fanlarga munosabati. Geodeziya fani matematika,
astronomiya, geografiya fanlari bilan bir vaqtda va chambarchas munosabatda
taraqqiy etdi. Geodezik asboblar nazariy jihatdan fizika qonunlari asosida yasaladi,
o‘lchash natijalari matematik qoidalar bo‘yicha hisoblanadi. Er yuzasi a nuqtalar
o‘rni geografik va astronomik koordinatalar bo‘yicha belgilanadi. Er shakli va uning
o‘zgarishidagi protsesslarni o‘rganishda geofizika va geologiya kabi fanlardan
foydalaniladi. Hozirgi davrda geodeziya fani mexanika, avtomatika, elektronika
fanlari bilan va, hatto, kosmik kuzatish natijalari bilan ham bog‘liq holda taraqqiy
etmoqda.
Geodeziya fani tarixidan qisqacha malumot. Geodeziya qadimiy fan bo‘lib,
kishilik jamiyati yashash sharoitining talabiga ko‘ra vujudga keldi, unga moslanib
taraqqiy etdi va etmoqda. Tarixiy obidalar va arxeologik qazilmalarda topilgan noyob
qoldiqlar tasdiqlashicha qadimiy Misr, Mesopatamiya, Hindiston, Xitoy, Yunoniston
(Gretsiya), O‘rta Osiyo va boshqa mamlakat xalqlari o‘z ehtiyojlarini qondirish
uchun dehqonchilik qilish va sug‘orish kanallari qazish, turli bino va inshootlar
qurish, ekin va bino joylarini o‘zaro taqsimlash kabi hayotiy masalalarni echishda
6
geodezik o‘lchash ishlarini tatbiq etganlar. Masalan, miloddan ilgari Misrda Nil
daryosining toshishi natijasida o‘g‘itlangan nam erlarning dehqonlar (falloxlar)
orasida bo‘linishi geodeziya fanining dastlabki ishlaridan biri ekanligi ehtimoldan
xoli emas.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
