Geodeziya, kartografiya, geografiya

II-

Bob. Geodezik plan olish tarmoqlari

2.1. Geodezik plan olish tarmoqlaridan foydalanib kartada tasvirlash

2.2. Yirik masshtabli plan va kartalarda qo`llaniladigan shartli belgilar

Xulosa

Ilovalar

Foydalanilgan adabiyotlar

---

3

KIRISH

Hozirgi kunda zamonaviy texnologiyalarga talab oshib bormoqda. XXI asr

texnologiya asri bo`lgani sababli barcha soxalarda texnologiyaga talablar oshmoqda.

Zamonaviy kompyuterlar va shunga o`xshash texnikalar ko`paymoqda. Lekin baribir

bizni Geodeziya, Kartografiya va Kadastr yo`nalishiga baribir qo`l mehnati lozim

bo`ladi. Avvaliga qo`l mehnati keyichalik esa yana texnika va texnologiyalardan

foydlanamiz. Zamonaviy texnolgiyalar bizni ishimizni tezroq bitish va aniqligini

oshirish uchun xizmat qiladi.

Geodeziya qadimiy fanlardan biridir. U kishilik

jamiyatining hayotiy talablari asosida vujudga kelgan va ishlab chiqarish kuchlarini

taraqqiy etishi bilan rivojlana borgan. Geodeziya fani Arabiston, Xitoy, Hindiston, O’rta

Osiyoda taraqqiy etgan. Masalan IX asrning boshlarida arab xalifasi Mamun topshirig’i

bilan Mesopotomiya tekisligida yer sharining kattaligini aniqlash maqsadida gradus

o’lchash ishlari olib borilgan. Olimlar yer shari meridianini 1



yoy uzunligini 111,8 km

ekanligini aniqlaganlar.

1680-yilda I. Nyuton o’zini dunyo tortilish qonuniga asoslanib, yer - ellipsoid

shaklida degan fikrni olg’a surdi.

XIX asr boshlarida turli mamlakatlarda astronomiya, geodeziya sohasida olib

borilgan ishlar yerni shakli ellipsoiddan bir oz farq qilishini ko’rsatdi. Masalan ulug’

olim Laplas Fransiya va boshqa davlatlarda olib borilgan gradus o’lchashlar natijasini

tahlil qilib, meridian 1



sining uzunligi ekvatordan qutblarga tomon bir xilda

kamaymasligini aniqladi. Shunga asoslanib yer o’ziga xos noaniq shaklga ega ekan,

degan xulosaga kelindi. 1873-yilda nemis fizigi I. V. Listing yerning bunday shaklini

geoid deb atalishini taklif etdi.Vatandoshimiz, buyuk o‘zbek olimi Abu Rayxon

Beruniy (973—1048) o‘zining «Qonuni Mas’udiy» asarining, asosan sferik

astronomiyaga bag‘ishlangan IV va V maqolalarida geodeziya va matematik

geografiyaning turli masalalarini ko‘rib chiqqan. Yer radiusi uchun u topgan

qiymat — 6 425 684 m (hozirgi qiymat taxminan 6 370 000 m), Yer meridiani

1° ning uzunligi uchun topgan qiymati 110 275 m (hozirgi qiymat 110 895 m)

bo‘lib, o‘sha davr uchun bu natijalar katta ahamiyatga ega edi. Beruniyning

1025- yilda yozgan «Turar joylar orasidagi masofalarni to‘g‘rilash uchun

joylarning chegaralarini aniqlash» asari astronomiya, geodeziya, geografiya

va geofizika haqida qimmatbaho ma’lumotlarni o‘z ichiga olgan bo‘lib,

qisqacha,«Geodeziya» deb yuritildi. Beruniy bu asarida geodeziyaning

muhim masalalarini hal qildi va birinchi bo‘lib geodeziyani mustaqil fan

darajasiga ko‘tardi.

---

4