COVID-19 va inson genomi. Ho’jayin organizmning tegishli genom xususiyatlarini aniqlash uchun bir nechta yondashuvlardan foydalanish mumkin. Oilaviy, populyatsion va fenotip tahlillari COVID-19 klinik natijalariga hissa qo’shadigan monogen variantlarni aniqlash mumkin. Genom assotsiatsiyani o’rganish (GWAS) va multi usullaridan ho’jayin va patogen o’rtasidagi eng keng tarqalgan variantlarni va biologik munosabatlarni aniqlash uchun foydalanish mumkin. HLA gaplotiplari, ABO qon guruhlari va poligen xavf omillari (PRS) kabi olingan ma’lumotlar COVID-19 ta’sirchanligini, qarshiligini va asoratlar ehtimolini tushunish uchun ishlatilishi mumkin. Bundan tashqari, genom ma’lumotlarni elektron tibbiy yozuvlar bilan bog’laydigan biobanklardan SARS-CoV-2 bilan kasallangan bemorlarda ushbu genom xususiyatlarning kasallikning rivojlanish xususiyatlariga ta’sirini o’rganish uchun foydalanish mumkin.
Evropa va Afrika millatiga mansub shaxslarda OIV-1 infektsiyasi bilan CCR5 geni o’zgarishlarining kuzatilgan korrelyatsiyasining kengayishida kuzatildi.
Ho’jayin genomining xususiyatlari allaqachon o’rganilganligi sababli, davolash natijalarini yaxshilash uchun SARS-CoV-2 bilan kasallangan bemorlarni boshqarish bo’yicha yangi strategiyalar sinab ko’riilmoqda. Ushbu g’oyani amalga oshirish infeksiya bilan kasallangan bemorlarga va ularga tegishli tibbiy yordam ko’rsatuvchilarga tegishli genom tahlillari natijalarini taqdim etadigan infratuzilmani talab qiladi. COVID-19 koronavirus infektsiyasini SARS-CoV-2 virusi keltirib chiqaradi va xavfli kasallik hisoblanadi. Yangi koronavirus birinchi marta 2019 yil oxirida, Uxan shahrida pnevmoniya tarqalishi paytida aniqlangan. Keyin infektsiyaning bir nechta holatlari qayd etildi, ularning sababi ilgari noma’lum patogen edi. 2019 yil 31 dekabrda Jahon sog’liqni saqlash tashkiloti bu haqda xabar oldi.
2020 yil 7-yanvarda olingan ma’lumotlar tasdiqlandi. Xitoyning sog’liqni saqlash xizmatlari tomonidan yangi virusning genomi to’liq o’rganildi va 2020 yil 10-yanvarda olingan ma’lumotlar ommaga ma’lum bo’ldi. 12 yanvarga qadar GenBank-da 5 ta genom ro’yxatdan o’tkazildi - AQSh Milliy Biotexnologiya Axborot Markazi tomonidan olib boriladigan va jamoat mulki tarkibida DNK va RNK sekvenirlashlarini o’z ichiga olgan ma’lumotlar annotatsiyalar bazasiga kiritilgan. Ushbu ma’lumotlar bazasida kodlangan oqsillar ketma-ketligi ham mavjud. 26 yanvarga qadar ro’yxatdan o’tgan genlar soni 28 taga etdi.
COVID-19 ni keltirib chiqaradigan virusni dekodlashi shuni ko’rsatdiki, beta-koronavirusning ketma-ketliklari ilgari Xitoyda keng tarqalgan virus beta-koronaviruslarga o’xshashligini ochib beradi.
Shu bilan birga, yangi virus boshqa o’tkir koronaviruslardan genetik farqlarga ega, masalan, og’ir o’tkir respirator sindrom (SARS-CoV) (SARS nomi bilan mashhur) va Yaqin Sharqdagi nafas olish sindromi (MERS-CoV).
SARS-CoV-2, xuddi SARS-CoV singari, Beta-CoV B avlodiga kiradi.Evolyutsion tendentsiyalar yangi virusning ajratilgan genomlarida allaqachon sezilib turadi. Shifrlashdan tashqari, SARS-CoV-2 koronavirusining RNK ketma-ketligi uzunligi 30 mingga yaqin nukleotid ekanligini ko’rsatdi. Yangi tashxis qo’yilgan koronavirusning Wuhan-Hu-1 variantining RNK (GenBank raqami MN908947, RefCeq NC_045512) tarkibida uzunligi 281 va 325 nukleotid bo’lgan tarjima qilinmagan 29,903 nukleotid mavjud. Bashoratli kodlash mintaqalari 10 ta oqsilga taqsimlanadi.
Genetika jihatidan ushbu virus SARS-CoV (Og’ir o’tkir nafas olish sindromi) bilan deyarli 80% bir xil, bu 2002-2003 yillarda SARS kasalligini keltirib chiqardi.
COVID-19 ni keltirib chiqaradigan virus genomini dekodlashdan so’ng oqsillarni modellashtirish amalga oshirildi. Ushbu virusning retseptorlari bilan bog’langan S-oqsili odam oqsillari angiotenzinni o’zgartiruvchi ferment (ACE2) bilan yetarlicha yuqori yaqinlikka ega bo’lishi va uni hujayraga kirish nuqtasi sifatida ishlatishi mumkinligini ko’rsatdi.
2020 yil yanvar oyi oxirida Xitoy va AQSh olimlarining ikki guruhi eksperimental ravishda SARS-CoV-2 virusi kabi SARS-CoV-2 virusi uchun retseptor vazifasini bajaradigan ACE2 ekanligini ko’rsatdi. Faqatgina bir nechta bemorlarda yuqori nafas yo’llari infektsiyasining alomatlari namoyon bo’lganligi sababli, virusning ko’payishi asosan pastki nafas yo’llarida sodir bo’ladi. Virus hujayralarga ACE2 retseptorlari orqali kiradi. INFEKTSIya paydo bo’lgandan so’ng, virus nafas olish yo’llari orqali mukus orqali tarqalishni boshlaydi. Shu bilan birga, u sitokinlarning katta miqdorda chiqarilishi va tanadagi immunitetga javoban sabab bo’ladi. Shuningdek, bu vaqtda qondagi limfotsitlar, xususan T-limfotsitlar sonining kamayishi kuzatiladi. Ba’zi tadqiqotchilar COVID-19 ni keltirib chiqaradigan virusga qarshi kurashda juda ko’p miqdordagi limfotsitlar iste’mol qilinishini taxmin qilishmoqda. Ularning qondagi miqdori kamayishi immunitet tizimining himoya qobiliyatining pasayishiga olib keladi, bu esa o’z navbatida kasallikning kuchayishiga olib kelishi mumkin.
