Genomika asoslari

-rasm. SARS-CoV-2 ning umumiy ko’rinishi.

COVID-19 koronavirusi ushbu oila vakillari singari RNK – tutuvchi virus. U taxminan 30 ming nukleotiddan iborat. Virusning RNKsi maxsus oqsil bilan o’ralgan bo’lib, uni ixcham lasan ichiga joylashtiradi. Virusning RNK genomga ega bo’lishi, uning kuzsiz tarafini belgilaydi, chunki tashqi va ichki omillar ta’siri tufayli muqarrar ravishda yuzaga keladigan mutatsiyalarni tuzatish uchun imkoniyat bermaydi.
Olimlarning fikriga ko’ra, koronavirus genomining bunday tuzilishi uni yashashga yaroqsiz holga keltirishi mumkin.
SARS-CoV-2 ning qiziqarli xususiyati virus zarrasida juda ko’p miqdordagi subgenomik RNKlarning mavjudligi bo’lib, koreys olimlari bunday shakllanishlarning to’qqiz turini hisoblashgan. Bundau hususiyat patogenning tez rivojlanishiga hissa qo’shadi deb ishoniladi.
SARS-CoV-2 ni o’rganish davomida uning genomida deyarli 150 xil o’zgarish aniqlandi. Patogenning ikkita qo’yi turi mavjud: L va S. Birinchisi tez-tez uchraydi 70% gacha, u ko’proq tajovuzkor va tez tarqaladi.
Hujayra penetratsiyasi va viruslarning hayotiy sikli. Hujayralarga kirish uchun SARS-CoV-2 o’zining toj o’smalaridan foydalanadi. Ular hujayra membranasidagi oqsillar bilan bog’lanib, ularni kirish nuqtasi sifatida ishlatishadi. Keyin hujayraning o’zi virusni yutib, atrofida kichik pufakchani hosil qiladi.
Hujayra sitoplazmasiga kirgandan so’ng, virus hujayra tuzilmalarini o’z oqsillarini sintez qilishga majbur qiladi, undan keyin yangi virus zarralari hosil bo’ladi. Ko’plab SARS-CoV-2 nusxalari hosil bo’ladi va boshqa hujayralarga zarar yetkazadi.
Aslida, bu juda soddalashtirilgan jarayon modeli. Virus yuqtirilgandan so’ng, hujayra har qanday oqsillarning sintezini to’xtatadi, o’z-o’zini yo’q qilish dasturini ishga tushiradi va organizmga xavfli kimyoviy signal beradi. Bunga javoban murakkab ko’p darajali mudofaa immun tizimi ishga tushiriladi: atrofdagi hujayralar o’zlarining "yuqumli" qo’shnisidan himoya qila boshlaydi va immunitet unga qattiq hujum qiladi.
Agar immune tizim mexanizmlari o’z vaqtida tinchlantirilsa, unda infektsiya, qoida tariqasida, faqat kichik harorat bilan tugaydi yoki umuman odam uchun sezilmasdan o’tadi.
Afsuski, viruslar, shuningdek, muvaffaqiyatli hayot kechirish va ko’payish uchun imkon beradigan "hayot zahiralariga" ning katta to’plamiga ega. Masalan, ular hujayralarni o’z-o’zini yo’q qilish dasturini o’chirib qo’yishni va har qanday usulda hujayralarni "signallari" ni berishni oldini olishni o’rgandilar. Koronaviruslar buni ayniqsa mohirona amalga oshira oladilar.