Genetika va evolyutsion

A. Qisqa hayot kechiruvchi organizmlar sonining davriy o`zgarishi
ko`pgina hasharotlar, bir yillik o`simliklar, zamburug`lar va mikroorganizmlarga 
xos. Bu hodisa ayniqsa mikroorganizmlarda yaqqol namoyon bo`ladi. Shamol-
lash bilan bog`liq kasalliklar bahor va kuz oylarida ko`p tarqaladi. Odatda, ular 
yuqori nafas yo`llarida infektsiya ko`zg`atuvchi mikroorganizmlar hayot 
to`lqinining natijasi hisoblanadi. O`simlik va hayvonlar sonining faslga qarab
o`zgarishi populyatsiyadagi turli yosh, jinsdagi gruppalarga har xil ta’sir etadi. 

---

136 
Faslning o`zgarishi natijasida ko`pincha yosh organizmlar ko`plab nobud 
bo`ladi ya’ni populyatsiya uchun g`anim organizmlar uchun yirtqich organizmlar 
iskanjasining susayishiga yoki yirtqich hayvonlar populyatsiyasi uchun oziq 
resurslarining ko`payishiga bog`liq. Odatda, organizmlarning son jihatdan 
o`zgarishi biogeosenozdagi 1—2 ta turga emas, balki ko`p turlarga xos bo`lib, ular 
biogeosenozning tamomila o`zgarishiga olib keladi. 
B. Populyatsiyadagi organizmlar sonining epizodik o`zgarishi 
har xil 
omillarga bog`liq. Ular, birinchi navbatda, tur yoki populyatsiyadagi organizmlar 
uchun qulay bo`lgan oziq zanjiriga, ya’ni populyatsiya uchun g`anim organizmlar 
uchun yirtqich organizmlar iskanjasining susayishiga yoki yirtqich hayvonlar 
populyatsiyasi 
uchun 
oziq 
resurslarining 
ko`payishiga 
bog`liq. 
Odatda, 
organizmlarning son jihatdan o`zgarishi biogeosenozdagi 1-2 ta turga emas, balki 
ko`p turlarga xos bo`lib, ular biogeosenozning tomomila o`zgarishiga sababchi 
bo’ladi. 
V. Yangi arealda tabiiy dushmanlar bo`lmasligi tufayli turlarga mansub 
individlar sonining o`ta ko`payishiga 
XIX
—
XX asrlarda Avstraliya, Yangi
Zelandiyada quyonlarning, Shimoliy Amerikada shahar chumchuqlari, Palearktikada 
Kanada elodeyasi, Yevroosiyoda Markaziy Amerika ondatrasining son jihatdan 
ortib ketishi hodisasini misol qilib keltirish mumkin. XVI—XVIII asrlarda 
dengiz orqali aloqalar natijasida kalamushlar —
 Rattus norvegicis 
butun dunyoga 
tarqalib juda ko`payib ketganligini aytib o`tish ham o`rinlidir. Odam yashaydigan 
joylarda chiqindilar ko`pligi tufayli oddiy pashsha — 
Missa domestica 
ning soni 
ham ortib ketadi.