Genetika va evolyutsion

Suniy tanlash natijasida g`o`zadagi xo`jalik uchun qimmatli ba’zi 
belgilarning o`zgarishi 
Yillar 
Har gektardan 
olingan hosil (s) 
Ko`sakning 
vazni (g) 
Tolasining 
uzunligi (mm
2
) 
Tola chiqishi % 
1913 
10,8 
4,5—5,0 
26,28 
29—31 
1940 
10,8 
5,2 
31,2 
33,4 
1950 
15,3 
5,5 
31,4 
34,4 
1960 
19,6 
6,2 
32,0 
34,7 
1970 
25,1 
6,3 
32,5 
34,8 

---

56 
Sun’iy tanlashning ijobiy rolini bilvosita dalillarga qarab ham isbotlash mumkin. 
Eng avval shuni qayd qilish kerakki, o`simlik navlari, hayvon zotlari odamning 
xo`jalik, iqtisodiy yoki estetik talablariga muvofiq ravishda chiqarilgan. Shu sababli 
madaniy o`simliklar va xonakilashtirilgan hayvonlar inson uchun foydali belgi-
xossalari bilan o`zaro keskin farq qiladi. Turli g`o`za navlari ko`sagining soni, 
vazni, tezpisharligi va tolasining texnologik sifatlari bilan farq qilsa ham, biroq 
gultojibarglarining, kosachabarglarining rangi va shakli yoki ildizining 
tuzilishiga ko`ra o`zaro o`xshash bo`ladi. Shuningdek, xilma-xil karam navlari 
bargining tuzilishi bilan o`zaro farq qilsa, gulining tuzilishi bilan o`xshash bo`ladi. 
Kapalakgulda aksincha, gullari xilma-xil bo`lib, barglari o`zaro o`xshash. Krijovnik 
o`simligining mevasi esa turli-tuman bo`lib, guli va vegetativ organlari o`zaro 
o`xshash. Bunday misollarni ko`plab keltirish mumkin. Bu dalillar inson sun’iy 
tanlash olib borayotganida organizmlarning barcha belgi-xossalariga e’tibor 
bermay, faqat xo`jalik, iqtisodiy va estetik talablariga muvofiq kelgan belgi-
xossalariga diqqat-e’tiborni qaratganidan dalolat beradi. Bunday qonuniyat faqat 
o`simliklarga xos bo`lmay, balki hayvonlar zotiga ham mansubdir. Chunonchi, 
jundor qo`ylarning juni juda yuqori baholanadi. Har xil qo`y zotlarining juni bir-
biridan keskin farq qiladi. Qoramollarda esa bunday emas. Inson sun’iy tanlash 
jarayonida organizm belgilarini mumkin qadar keskin o`zgartirishga harakat qildi. 
Yovvoyi qoramol bir yilda buzog`ini emizish uchun yetarli bo`lgan 600 l sut bersa, 
inson tomonidan chiqarilgan qoramol zotlari bir yilda 16000 l gacha sut bera 
oladi. Agar yovvoyi bankiv tovuqlari bir yilda 4—13 tagacha tuxum qilsa, sun’iy 
tanlash natijasida chiqarilgan tovuqlar 300-350 tagacha tuxum beradi. 
Sun’iy tanlash yo`li bilan inson o`zi uchun zarur belgi-xossalarni 
takomillashtirishi tufayli hayvonlar bilan o`simliklarning g`ayri-tabiiy formalarini 
vujudga keltirishi mumkin. Inson sun’iy tanlash bilan shunday g`ayri-tabiiy 
formalarni chiqaradiki, ular tabiiy sharoitda inson ishtirokisiz yashashi mumkin 
bo`lmay qoladi. Urug` bermaydigan o`simlik navlari, itlarning junsiz, kaptarlarning 
shamolga qarshi ucha olmaydigan «tovus kaptar» zotlari, cho`chqa va qo`ylarning 
haddan tashqari semiz zotlari bunga yaqqol misoldir. 
Inson sun’iy tanlashni har xil maqsadlarni ko`zlab olib boradi. Buning 
natijasida har xil zot va navlar vujudga keladi, ya’ni boshlang`ich formalardagi 
belgilar tarqalib ketadi. Bu divergensiya hodisasidir.