Genetik kod — irsiy axborotni nuklein kislotalar molekulasida nukleotidlar ketma-ketligi tartibida yozishning tirik organizmlarga xos boʻlgan yagona sistemasi. Dezoksiribo-nuklein kislotasi (dnk)

Kodonlarning aminokislotalarga mos kelishi

Gamovning triplet gipotezasi mantiqiydek koʻrindi va keng tarzda qabul qilindi. Lekin bu gipoteza tajribada isbotlanmagan boʻlib, olimlar hanuzgacha qaysi nukleotidlar qaysi aminokislotalarga toʻgʻri kelishini bilishmasdi.

Genetik kodni oʻqish 1961-yilda amerikalik biokimyogar Marshall Nirenberg tomonidan boshlandi. Birinchi marta Nirenberg va uning hamkasblari oʻziga xos nukleotid tripleti muayyan bir aminokislotaga toʻgʻri kelishini aniqlay olishdi. Ularning muvaffaqiyati 2 ta amaliy ixtiroga tayangan edi:

• 
  Muayyan va maʼlum ketma-ketliklar bilan sunʼiy iRNK molekulasini hosil qilish usuli.
  
• 
  Hujayra tashqarisida iRNK polipeptidlarga translyatsiya boʻladigan tizim (“hujayrasiz tizim”). Nirenberg tizimi E. coli hujayralarining yorilgan sitoplazmasidan iborat boʻlib, unda translyatsiya uchun kerakli barcha materiallar boʻlgan.
  

Dastlab Nirenberg (poli-U deb atalgan) uratsil nukleotidlaridan iborat i-RNK molekulasini sintez qildi. U hujayrasiz tizimga tarkibida poli-U boʻlgan i-RNKni qoʻshganida polipeptidlar faqat fenilalanin aminokislotasidan tashkil topganini aniqlaydi. Tarkibida poli-U boʻlgan i-RNKda yagona triplet UUU boʻlgani sababli Nirenberg UUU tripleti fenilalaninni kodlaydi, degan xulosaga keladi^22squared. Xuddi shu usulni qoʻllab u poli-S li i-RNK faqat prolin amonokislotasidan tashkil topgan polipeptidga translyatsiya boʻlishini koʻrsata oldi hamda SSS tripleti prolinni kodlashi mumkinligi haqidagi fikrni ilgari surdi^22squared.



I-RNK ketma-ketligi: 5ʼ-...UUUUUUUUUUUU...-3ʼ (poli-U i-RNK)

UUU \rightarrow→right arrow fenilalanin (Phe)

Polipeptid ketma-ketligi: (N uch)...Phe-Phe-Phe-Phe...(C uch)

Boshqa tadqiqotchilar, masalan, Viskonsin universiteti biokimyogari Xar Gobind Xorana murakkabroq ketma-ketliklardan iborat sunʼiy i-RNKni sintezlab, Nirenberg tajribasini yanada takomillashtirdi. Masalan, tajribalarining birida u poli-US (USUSUSUSUS...) dan tuzilgan i-RNK hosil qilib, uni Nirenbergning tajribasiga oʻxshash hujayrasiz tizimga qoʻshdi^{3,4}3,4start superscript, 3, comma, 4, end superscript.

Poli-US li i-RNK polipeptidlardagi serin va leysin aminokislotalarining ketma-ketliklariga oʻgirildi. Shu va boshqa natijalar genetik kod tripletlarga yoki, boshqacha aytganda,