Genetik kod — irsiy axborotni nuklein kislotalar molekulasida nukleotidlar ketma-ketligi tartibida yozishning tirik organizmlarga xos boʻlgan yagona sistemasi. Dezoksiribo-nuklein kislotasi (dnk)

Oʻqish doirasi

I-RNK ketma-ketligi koʻrinishidagi axborot oqsilning aminokislotalar ketma-ketligi koʻrinishiga bexato oʻtishi uchun bizga yana bitta tushuncha zarur: oʻqish doirasi. Oʻqish doirasi i-RNK nukleotidlar ketma-ketligi qay tarzda kodonlarga boʻlinishi kerakligini aniqlab beradi.

Bu juda mavhum tushuncha, shuning uchun, keling, misollar orqali uni yaxshiroq tushunib olamiz. Quyidagi misolda i-RNKdagi nukleotidlar ketma-ketligi oʻqilishiga qarab i-RNK mutlaqo bir-biridan farq qiluvchi uch xil oqsillarni kodlashi mumkinligi berilgan.

I-RNK nukleotidlar ketma-ketligi: 5ʼ-USAUGAUSUSGUAAGA-5ʼ

1-doirada oʻqilish tartibi:

5ʼ-USA UGA USU SGU AAG A-5ʼ

Ser-Stop-Ser-Arg-Lys

2-doirada oʻqilish tartibi:

5ʼ-U SAU GAU SUS GUA AGA-5ʼ

His-Asp-Leu-Val-Arg

3-doirada oʻqilish tartibi:

5ʼ-US AUG AUS USG UAA GA-5ʼ

Met(Start)-Ile-Ser-STOP

Start kodonning joylashgan oʻrni i-RNK translyatsiyasi uchun 3-doiradagi oʻqilish tartibi tanlanganini bildiradi.

Xoʻsh, hujayra bu oqsillardan qaysi birini sintezlashi kerakligini qanday qilib biladi? Unga start kodon asosiy signal boʻladi. Chunki translyatsiya start kodon bilan boshlanib, ketma-ket uchta guruhda davom etgani sababli start kodonning joylashgan oʻrni i-RNKdagi axborot toʻgʻri oʻqilayotganidan darak beradi (yuqoridagi misolda 3-doiradagi oʻqilish tartibi).

Bitta yoki ikkita nukleotidni qoʻshib yoki olib qoʻyadigan mutatsiya (DNKdagi oʻzgarishlar) axborotning oʻqilish tartibini oʻzgartirib, mutatsiyalangan joyning “pastki oqimi”da oqsillarning notoʻgʻri sintezlanishiga olib keladi.



Rasmda oʻqish doirasidan chetga chiqish mutatsiyasi koʻrsatilgan boʻlib, bunda ikkita aminokislotaning yoʻq qilinishi tufayli i-RNK ketma-ketligidagi axborotni oʻqish doirasi oʻzgargan.

_Manba: “The genetic code: Figure 3” (Genetik kod: 3-rasm) / OpenStax College, Biology, CC BY 4.0._