Gazandadoshlar tuqimlasinin dorilik turlari, biologiyasi, ekologiyasi, xaliq xo’jaligidagi ahamiyati

Gazandadoshlar

Gazandadoshlar, qichitqidoshlar - ikki urug pallali usimliklar sinfiga oid oila. Morfologik tuzilishiga kura tutdoshlar oilasiga yakin turadi. Bir uyli yoki ikki uyli utlar, yarim butalar va butalar, bazan, yogochli yumshoq, kichik daraxtlardan, kamdan-kam lianalardan iborat. Barglari oddiy, qarama-qarshi yoki ketma-ket joylashgan. Gullari mayda, 700 ga yaqin turi bor. G. yer sharining deyarli barcha mintaqalarida, kupincha tropik hududlarda tarqalgan. Ozbekistonda 2 turkumga mansub 4 ta yovvoyi va bitta madaniy qorli bemeriya turi usadi. Dorivor va tola beradigan turlari ham bor.

Qabilaga bitta qovoqdoshlar oilasi kiradi. Oilaning 90 ga yaqin turkum, 700 ga yaqin turi bor. O’zbekistonda 3 ta turkumga mansub, 5 ta turi o’sadi. Hayot shakliga ko’ra, bu oila vakillari bir, ko’p yillik o’rmalab o’suvchi o’tlar, yarim buta, buta va kichik daraxtlardir. Barglari oddiy, ketma-ket joylashgan. Gullari aktinomorf, bir jinsli, bir yoki ikki uyli o’simliklar bo’lib, gulqo’rg’oni murakkab, changchilari 3 - 5 ta, urug’chisi 3 ta mevabargli, mevasi yirik, soxta, rezavorsimon qovoq meva yoki kam hollarda ko’sakcha bo’ladi.

Qovoqdoshlar oilasining o’ziga xos belgilaridan biri mevasining tashqi - ekzokarp qavatining qattiq yog’ochlashgan, mezo va endokarp qavatlarining yumshoq, suvli bo’lishidir. Urug’lari endospermsiz.

O’zbekistonda qovun (Melo), tarvuz (Cirtrullis), bodring (Cucumis), qovoq (Cucurbita) larning bir necha turlari ekiladi. Handalak, begona o’t itqovun ham qovoqdoshlarga mansub. Oilaning vakili sifatida ekiladigan bodringning tuzilishi bilan tanishib chiqamiz. Urug’chi gul formulasi: ♀ Са₍₅₎Со₅А₀G₍₃₎ Changchi gul formulasi: *♂Са₍₅₎Со₍₅₎А_(2+2+1)G₀.