Gazandadoshlar tuqimlasinin dorilik turlari, biologiyasi, ekologiyasi, xaliq xo’jaligidagi ahamiyati

Gazandadoshlar oilasi - Urticaceae. Oilaga 45 turkumga kiruvchi 850 taga yaqin turlar kirib, O’zbekistonda 2 turkumga oid 4 ta turi o’sadi. Oila vakillari ikki yoki bir uyli, o’t, kamdan-kam buta yoki daraxtlar hisoblanadi. Ko’pgina vakillarida kuydiruvchi tukchalar bo’ladi, badanni qichitadi, shu jihatidan qichitqi o’t ham deyiladi. Ularning barglari qarama-qarshi joylashgan, yonbargli gulqo’rg’oni rangsiz, oddiy, 4 ta mayda qo’shilib o’sgan yoki erkin bargchalardan iborat, gullari ayrim jinsli, changchilari 1 - 4 ta, urug’chisi bitta mevabargdan iborat. Tugunchasi ustki. Mevasi –yong’oqcha.

Ikki uyli gazanda (chayono’t) -Utrica dioica. Ko’p yillik o't bo’lib, ildizpoyali, barglari tuxumsimon, uchiga qarab ingichkalashib boradigan kuydiruvchi tuklari bor, yirik, barg chekkalari arrasimon tishli, baland bo’yli o’tdir. U uylar atrofida, yo’l yoqalarida, ariq bo’ylarida, ekinlar orasida o’sadi. Chayono’tlar vitaminlarga boy o’simlik hisoblanadi, dorivor o’simlik sifatida foydalaniladi (5-rasm).



5-rasm. Ikki uyli gazanda- Utrica dioica: 1-ko’payuvchi novda urugchi gullari bilan, 2-urug’chi guli, 3-urug’i, 4-guli, 5-gulli novdasi