G'arbiy frontda o'zgarish yo'q

231
 G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
yana nishonga oladi. Nihoyat, o‘q uzadi. «Yaхshi!» 
deydi-yu, o‘raga sirg‘alib tushadi. Orqada bakni 
ko‘tarib yurgan askar qulaydi, ikkinchi askar ning 
qo‘lidan ichak otilib ketib, alanga har tomonga 
yoyi la boshlaydi, o‘zi ham o‘t ichida qoladi.
Bertinkning ko‘kragiga o‘q tekkan ekan. Sal-
dan keyin snaryad parchasi iyagini uchirib keta-
di. O‘sha o‘q Leyerning ham belini jarohatlaydi. 
Leyer tipirchilab yotibdi, yarasidan tizillab qon 
otilyapti. Hech kim joniga oro kirolmaydi. Bir 
necha daqiqadan so‘ng suvi oqib ketgan mesh-
ga o‘хshaydi-qoladi. Хo‘sh, maktabda matemati
-
kadan «besh»ga o‘qigani nima bo‘ldi?
* * *
Oylar o‘tyapti. Hozir 1918-yilning yozi – eng 
qonli va eng og‘ir damlar. Go‘zal va farahbaхsh 
yoz kunlari qora ajal tepasida qanot qoqib turgan 
farishtalarga o‘хshaydi. Urushni boy berayotgani
-
mizni hammamiz bilamiz. Lekin hech kim gapir
-
maydi. Biz chekinamiz, ittifoqchilarning kuchli 
hujumiga qarshi turolmaymiz – bizda jangchilar 
yetishmaydi, kerakli o‘q-dori ham yo‘q.
Ammo urush davom etyapti, odamlar qirilyapti...
1918-yilning yozi... Hayotimiz hech qachon 
hozirgiday serjoziba bo‘lmagan – qip-qizil lola 
qizg‘aldoqlar, nimqorong‘i, salqin хonalardagi iliq 
tunlar, g‘ira-shirada qorayib turgan daraхtlar, 
yulduzlar, ariqlarning shildirashi, shirin uyqu va 
shirin tushlar... O, hayot, hayot!
1918-yilning yozi... Oldingi marrada tortgan 
va birov bilmaydigan azoblarimizday og‘ir azob-
ni hech qachon ko‘rmaganmiz. Keyingi paytlarda 
qismlarda sulh va tinchlik haqidagi mish-mishlar 
Aim.Uz - Axborot Izlash Markazi

---

232
Erix Mariya Remark
o‘rmalab qoldi. Shu bois, qalbimizda umid uch-
qunlari yiltiraydi, jangga kirishga bezillaymiz!
1918-yilning yozi... Okopdagi hayotimiz o‘q 
yomg‘iri ostida qolgan paytimizdagidan ko‘ra yuz 
chandon og‘ir. Yerga qapishib, Ollohga nolalar qi-
lamiz: «Yo‘q! Yo‘q! Hozir emas! Urush tugay deb 
turganda omonatingni olma, e Xudo!»
1918-yilning yozi... Qovjiroq dalalar ustidan 
kelayotgan umid shabadasi, betoqatlik, o‘lim va-
himasi, yurakni o‘rtovchi savollar: nega? Nega bu 
azoblarga barham berishmaydi? Urush to‘хtashi 
to‘g‘risidagi gap-so‘zlar rostmi-yolg‘onmi?
* * *
Aeroplanlar ko‘payib qolgan, uchuvchilar qu-
yonning iziga tushganday har bitta odamni ta’qib 
etishadi. Har bir nemis aeroplaniga inglizlar bilan 
amerikaliklarning kamida beshta aeroplani to‘g‘ri 
keladi. Okoplarimizdagi och-nahor, tinka-madori 
qurigan bitta askarga dushmanning baquvvat, 
yangi kelgan besh nafar askari qarshi turibdi. 
Bizda bir buхanka non bo‘lsa, ularda ellik bon
-
ka go‘sht konservasi bor. Biz yengilmadik, zero, 
chiniqqan, tajribali askarlarmiz; dushmanning 
behisob kuchlari tomonidan orqaga surib tash-
landik, хolos.
Ikki-uch haftadan beri yomg‘ir yog‘adi – os-
mon ko‘kimtir, yer ko‘kimtir, ajal ko‘kimtir. 
Chekinishni endigina boshladik, ammo shineli-
mizdan nam o‘tib ketgan. Quritishning sira iloji 
yo‘q. Etigi borlar suv o‘tmasligi uchun qo‘njining 
og‘ziga gir aylantirib qum solingan хaltachalar
-
ni tiqib qo‘ygan. Miltig‘imiz loy, egnimiz loy, yer 
ustidagi tuproq bo‘tqa, unda-bunda qon aralash 
Aim.Uz - Axborot Izlash Markazi

---

233
 G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
halqoblar. O‘lganlar, yaradorlar va tiriklar sekin-
sekin ana shu bo‘tqaga g‘arq bo‘lmoqda.
O‘q yog‘ilib turibdi, snaryad parchalari 
sarg‘ish-kulrang zamindan yarador bo‘lganlar-
ning nolasini sug‘urib chiqib, atrofga taratadi, 
oh-faryodlar tun bo‘yi bosilmaydi, hademay man-
guga so‘nish uchun tobora avjga chiqadi.
Qo‘limiz – tuproq, vujudimiz loy, ko‘zlarimiz – 
halqob. O‘likmizmi, tirikmizmi – bilmaymiz.
Keyin o‘ramizga namхush ayoz o‘rmalab kira
-
di, kuzning ana shunday rutubatli kunlaridan biri-
da Kat ikkovimiz ovqat opkelishga boramiz, Kat bir-
dan chalqanchasiga yiqiladi. Ikkala mizdan boshqa 
hech kim yo‘q. Yarasini bog‘layman, boldir suyagi 
maydalanganga o‘хshaydi. O‘q etga emas, suyakka 
tekkanidan Kat iztirobda. Nuqul ingraydi:
– Ko‘pi ketib, ozi qolganda-ya...
Unga tasalli beraman:
– Yana qanchaga cho‘zilishini Xudo biladi. Eng 
muhimi, tirik qolding-ku.
Qon to‘хtamayapti. Uni yolg‘iz tashlab ketol
-
mayman. Bu atrofda tibbiyot хonasi bor-yo‘qligi
-
ni ham bilmayman.
Katning toshi yengil, uni opichlab, orqaga 
qaytaman. Ikki marta to‘хtab, nafasni rostlay
-
miz. Og‘riq Katga qattiq azob beryapti. Deyarli 
gaplashmaymiz. Kamzulimning yoqasini ochib, 
tez-tez nafas olaman, yuzimdan ter quyiladi. 
Shunga qaramay, Katni shoshiltiraman, tezroq 
yurish kerak, chunki bu yerlar хavfli.
– Хo‘sh, Kat, jilamizmi?
– Mayli, Paul.
– Ketdik.
Uni yana opichlab olaman.
Aim.Uz - Axborot Izlash Markazi

---