|
Haywanlar genetikasi – omirtqasiz hám omirtqali haywanlardaǵi belgi – qásiyetleriniń násilleniwin úyrenedi.
Ósimlikler genetikasi–tiykarinan jabiq tuqimli ósimliklerde belgi-qásiyetlerdin awlatdan- awlatqa beriliw nizamliqlarin ashiw menen shuǵillanadi.
Molekulyar genetika – genotiptegi genler dúzilisi hám olardiń ipadalaniwi (ekspressiyalaniw), mutaciyalar chastotasi hám olardiń populyaciyada tarqaliw hám molekulyar dárejedegi evolyucion processlerdi júz beriw nizamliqlarin úyrenedi.
Immunologik genetika – bolsa antigen faktordiń násilleniwi hám immune reakciyalardiń genetik sebepleri, nizamliqlarin izzertleydi.
Citogenetika – adam, haywan hám ósimlik xromosomalariniń sirtqi hám ishki dúzilisin úyreniw menen shuǵillanadi.
Medicina genetikasiniń – waziypalari adam násillik keselliklerin aniqlaw, emlew hám profilaktika usillarin islep shiǵiwdan ibarat.
Radiacion genetika – rentgen, gamma nurlaniwdiń tiri organizmlerge kórsetken tásirin úyreniw menen shuǵillanadi.
Filogenetika – organizmler hám olar populyaciyalari ortasindaǵi genetik tuwisqanliq dárejesin, evolyucion divergenciya hám túr payda boliw genetikasin izzertleydi.
Populyacion genetikaniń – predmeti bolip haywan hám ósimlik populyaciyalarinda genler hám genotipler, olardiń evolyucion baslanǵish faktorlari: mutaciyalar, genler dreyfi, migraciyalar, tanlaniw tásirinde ózgeriwin úyreniw esaplanadi.
Pedagogik genetikaniń – temasi joqari nerv iskerligi menen baylanisli bolǵan aqil, qábilet, sóylew siyaqli qásiyetlerdiń genetic tiykarlarin izzertlewden ibarat. Pedagogik genetika násillik imkaniyatlari túrlishe bolǵan balalarda tálim – tárbiyani qanday alip bariw tuwrisindaǵi usinislar islep shiǵadi.
III bap. Genetikaniń teoriyaliq hám ámeliy áhmiyeti
Genetikaniń tiykarǵi waziypalarina genniń ózgeriwi, gen kelip shiǵiwi, genlerdiń tásir mexanizmleri, olardiń baqlawindaǵI processler hám pútin organizmde quramali belgi hám qásiyetlerdiń basqariliwin úyreniw kiredi. Házirgi zaman genetikasiniń waziypasi teoriyaliq mashqalalar menen birge zárúr ámeliy waziypalardi sheshiw esaplanadi. Genetika haywanlar, ósimlikler, mikroorganizmlerdiń násilleniwin túsindiriw hám olardi insan paydasina mas ráwishte ózgertiriw metodlari hám jollarin islap shiǵiwǵa juwapker esaplanadi.
Selekciya jańa sort hám parodalardi jaratiw menen shuǵillaniwina qaramay, ol násillik hám ózgeriwssheńlik nizamliqlarin úyrenbesten rawajlana almaydi. Genetika násillik hám ózgeriwsheńlik nizamliqlarin úyrenip selekciyaniń ilimiy tárepten tiykarlanǵan metodlarin jaratiw imkanin beredi.
Házirgi waqitta mákkejúweri hám basqa ósimliklerde gibrid jetistiriw jolǵa qoyilǵan bolip, bul ósimlikler taza sortlarǵa qaraǵanda ónimdar esaplanadi.
Genetik nizamliqlarǵa tiykarlanip respublikamiz alimlari ǵozaniń bir qansha tezpiser, ónimdar, ǵozasi iri sortlarin jaratti hám islep shiǵariwǵa usinis etti.
Gen injenerligi rawajlaniwi menen transgen ósimlikler hám haywanlar payda qilindi.
Genetikaniń medicinaliq mashqalalardi sheshiwdegi orni da áhmiyetli esaplanadi. Pútin jer júzindegi tuwilǵan balalardiń 4 – 5 procentinde túrli násillik kesellikler júzege shiǵadi. Násillik keselliklerge máselen, nerv (epilepsiya), endokrin (kreatinizm), qan (gemofiliya), zatlar almasiwi menen baylanisli basqa qatar kesellikler kiredi. Adam hám haywan násillik kesellikleri bólek genlerdiń hám xromosomalardiń ózgeriwi menen baylanisli. Xromosomaniń jetispesligi yaki artiqshaliǵi, hámde genler dúzilisi
hám funkciyasiniń ózgeriwi túrli belgisiz hádiyselerge alip keliwi múmkin. Násillik keselliklerdiń sebebin biliw jasliq dáwirinde kesellik rawajlaniwiniń aldin aliw hám emlew metodlarin islep shiǵiw imkanin beredi. Radiacion genetikaniń rawajlaniwi kosmosta alip barilatuǵin izzerlewler sebepli zárúr orindi iyeleydi. Kosmosqa ushiwda insan násiline túrli nurlar tásir etiwi múmkin. Binobarin kosmos genetikaniń jáne bir mashqalasi kosmos nurlaniwi qáwipin genetik tárepten bahalaw hám oniń aldin aliw tadbirlerin jaratiwdan ibarat. Turaqli ráwishte radiacion nurlaniw tásirinde bolǵan adamlar awladinda narinjan balalar tuwiliw shamasi birqansha joqari boladi. Antibiotikler jaratiliwi hám mikroorganizmler genetikasi payda bolǵan soń genetika farmacevtika sanaatinda zárúr orin tuta basladi. Aqirǵi jillarda genetika aldinda haywanlar hám adamlardi aziqlandiriw ushin aminokislatalardi joqari dárejede islep shi’gariwshi jańa organizmlerdi payda qiliw joli menen sheshiwi múmkin.
OITS (orttirilǵan immunitet jetispesligi sindromi), rak keselligi júdá qáwipli kesellik bolip, qániygelerdiń pikirinshe bul keselliklerge qarsi nátiyjeli gúres sharalarin islep shiǵiw júdá áhmiyetli esaplanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
