ГАжиниёз номидаги Нукус давлат педагогика институти ректори Б

HIKMATLI SO‘ZLAR, MAQOL VA MATALLAR

Xalq og`zaki ijodi juda qadim tarixga ega. Uning qachon va qayerda, kim yaratgani aniq emas va aniqlashning iloji yo`q.

Xalq og`zaki ijodida dostonlar, maqollar, matallar, topishmoqlar, ertaklar kiradi. Hikmatli so`zlarni aynan kim yaratgani ma`llum bo`ladi. Uni biror inson boshqa insonga nasihat qilib biror voqeani aytib berishi mumkin.
Maqol- xalq og`zaki ijodining janridan biri. Qisqa, lo`nda, obrazli, grammatik va mantiqiy tugal ma`noli hukmatli ibora, chuqur mazmunli bo`ladi. Maqollar mavzu jihatdan nihoyatda boy va xilma-xildir. Maqol uchun mazmun va shaklning dialektik birligi, qofiyadoshlik va bir necha xarakterlarga ega. Maqollar xalq og`zaki ijodida soni bo`yicha eng ko`p turi hisoblanadi(sgaxsiy fikrim). Chunki, bitta mavzuga oid maqollardan 20 ta, 30 ta, hattoki, 100 dan ko`p varianti topiladi. Maqollarning ham mavzusi har xil bo`ladi. Xohlagan bir mavzuni olaylik. Masalan, vatan haqidagi maqollardan misol keltiramiz.
Ona yurting-oltin beshiging, bulbul chamanni sevar, odam vatanni, Ayrilmagin elingdan, quvvat ketar belingdan. Bunday mavzularni davom ettirsak, juda ko`p va oxiriga yetish qiyin, iloji yo`q desa ham bo`ladi.
Matal-muayyan hayotiy hodisani aniq va to`g`rilab beradigan obrazli ifoda, Matallarda o`xshatish, taqqoslash, kinoya, qochiriq kabi badiiy vositalardan foydalaniladi.
AFSONA VA RIVOYATLAR

Afsonalar haqiqiy hayotda bo`lgan yoki bo`lmagan bo`lishi mumkin. Kimdir uni o`ylab topishi mumkin, kimdir esa unga ishonishi mukin.Afsonalar har xil bo`lishi mumkin. Lekin afsonaga qaraganda rivoyatlar ko`proq va ma`no jihatidan ustundir. Bir rivoyat bor:

Rivoyat qilishlaricha, ona va uning ikki nafar farzandi dushman qo`liga tushib qolishadi. Asosiy mqasadlari esa ularni qiynab, o`z dinidan chiqarishga majburlashadi. Lekin ona bunga rozi bo`lmaydi va farzandlarini ham ularga bo`ysinmaslikni buyuradi. Shunda podshoh ilojsiz qoladi va bir xiyla ishlatadi. Onaga aytadiki:”Senga bir imkon beraman. Agar o`ng ko`zingni bersang, qizing tirik qoladi, chap ko`zingni bersang, qizing tirik qoladi”degan ekan. Senga meni ko`zlarim kerak bo`lsa, ol,-deya ikkala ko`zini ham olib bergan ekan.
Bizning hududda o`sha mashhur guldursin rivoyati, ya`ni guldursin tarixi bor. Buning ma`nosida sotqinlik mujassam bo`lgan. Qizning dushmanga sotilishi uning o`limiga olib keladi.