G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

48-rasm. Ildiz tizimi:
a – birlamchi gomoriz, b
1
-b
2
-b
3
– о‘q ildiz, b
1 
– v – alloriz,
g
1
-g
2
– ikkilamchi gomoriz (popuk ildiz), d – qо‘shimcha ildiz. 
107

---

shu vaqtda о‘simliklar yerdagi ozgina namlikdan foydalanib olish 
uchun qо‘shimcha efemer ildizlarni hosil qiladi, tuproq qurishi bilan 
bu ildizlar ham о‘ladi.
Kо‘pchilik о‘tsimon о‘simliklar va daraxtlarning ildizlari о‘sishdan 
tо‘xtaganda ildizning uchki qismi va qini pо‘kaklashib himoya g‘ilof 
hosil qiladi ya’ni – metokutinizasiyalashadi. Bahorda g‘ilof yorilib, 
о‘suvchi ildiz apeksi hujayralari bо‘lina boshlaydi. 
Ildizlarda birlamchi tо‘qimalarining kelib chiqishi va о‘sishi.
Ildizlarning о‘sishi noqulay sharoit (past harorat, suvsizlik) bо‘lmasa 
tо‘xtamaydigan 
jarayondir. 
Ildizlar 
tuproqlarda 
uchragan 
qarshiliklarni yenggan holda, avvalgi yilgi о‘lgan va chirigan 
ildizlarning о‘rnini tо‘ldirib, tuproq gorizonti bо‘ylab tarqaladi. 
Ildizlarning poyalaridan farqi shuki, apikal meristema faqat 
ichkarigagina emas, balki tashqariga ildiz qinini tо‘ldirgan holda 
hujayralar hosil qiladi. 
Ildizlarni apeksidagi inisial hujayralarning soni va joylashishi, 
ulardan tо‘qimalarning hosil bо‘lish tartibi turli tizimtik guruhlarga 
kirgan о‘simliklarda turlicha bо‘ladi. 
Yopiq urug‘li о‘simliklarni ildiz apeksida bir necha inisial 
hujayralar mavjud bо‘lib, ikki pallali va bir pallali о‘simliklarda apikal 
meristemaning soni va ishi turlicha. Ikki pallali о‘simliklarda inisial 
hujayralar uch qavat bо‘lib, har bir qatorda 1-4 gacha inisial 
hujayralar joylashadi (47-rasm). Inisialning eng pastki qavati 
rizoderma va qinning hujayralarini hosil qiladi. Inisial hujayralarining 
о‘rta va ichki qavatlaridan ildizning qolgan barcha tо‘qimalari hosil 
bо‘ladi.
Apikal meristemaning bо‘linish zonasi ikki qismga ajralib, tashqi 
qismi inisial hujayralarining о‘rta qatoridan hosil bо‘lib – periblema 
(yunon. – qoplam) deb ataladi. Ichki bо‘limi inisial hujayralarni 
yuqorigi qavatidan hosil bо‘lib pleroma (yunon. – pleroma – 
tо‘ldirish) deyiladi. Keyinchalik periblemadan ildizning birlamchi 
pо‘stlog‘i, pleromadan esa markaziy silindiri hosil bо‘ladi.
Bir pallali о‘simliklarning ildiz apeksini pastki qavatidan faqat ildiz 
qini hosil bо‘lib, preblemaning tashqi qavatidan rizoderma 
deferensiallashadi.