G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

87-rasm. Stelalar (о‘zaklar) evolyusiyasi:
1 – gaplostel, 2 – aktinostel, 3 – ildiz steli, 4 – sifonostel, 5 –diktiostel,
6 – eustel, 7 – ataktostel. 
167

---

20-§ Poyaning ikkilamchi yо‘g‘onlashishi 
Prokambiy poya bo‘ylab joylashgan ingichka meristema 
hujayralardan tashkil topgan. U boshqa parenxima hujayralardan 
o‘zini shakli va bo‘linishi bilan farq qiladi. Prokambiydan birlamchi 
o‘tkazuvchi naylar paydo bo‘ladi. Shuning uchun prokambiy 
joylashgan qatorda keyinroq o‘tkazuvchi naylar hosil bo‘lishi aniq 
ko‘rinadi. Agar prokambiy tutash halqa hosil qilib joylashsa, undan 
birlamchi floema va ksilemaning halqasi hosil bo‘ladi, agar boylam 
holatda joylashsa undan birlamchi o‘tkazuvchi naylar boylami paydo 
bo‘ladi. Prokambiy asosan boshlang‘ich barg asosida hosil bo‘ladi va 
ikki yo‘nalishda rivojlanadi yuqoriga akropetal bargning uchki 
qismiga va pastga poyaga qarab bazipetal avval paydo bo‘lgan yosh 
boylamlar tamon. Birlamchi ksilema va floemalarning ham 
rivojlanishi shu tartibda boradi. Avval floema keyinchalik ksilema 
naylari hosil bo‘ladi. Prokambiy hujayralari bo‘linayotgan vaqtidan 
boshlab o‘tkazuvchi to‘qimalar hosil bo‘la boshlaydi. Birinchi floema 
elementlari prokambiydan o‘tkazuvchi boylamlarning tashqi 
tomonida, birlamchi po‘stloqqa yaqin joyda paydo bo‘ladi. Demak, 
floema ekzarxno paydo bo‘lib markazga intilib rivojlanadi. Birinchi 
paydo bo‘lgan floema elementlarini protofloema deyiladi va u uzoq 
yashamaydi, so‘ngra uzoqroq saqlanadigan metafloema elementlari 
paydo bo‘ladi. Devorlari halqasimon va spiralsimon qalinlashgan 
protoksilema elementlari prokambiydan boylamining ichki tomonda 
o‘zak atrofida paydo bo‘ladi. So‘ngra undan tashqi tomonda 
metaksilema paydo bo‘ladi. Demak, metaksilema endarxno paydo 
bo‘lib, markazdan qochib po‘stloq tomon rivojlanadi. Prokambiy 
hujayralari birlamchi o‘tkazuvchi naylarni hosil qilishga sarf bo‘lsa, 
yopiq kambiysiz boylam hosil bo‘ladi masalan: bir urug‘ pallali 
o‘simliklar poyalarida. Agar birlamchi ksilema bilan birlamchi floema 
oralig‘ida prokambiy qoldig‘idan kambiy hosil bo‘lsa, unda ochiq 
boylam shakllanadi va kambiydan yangi-yangi ikkilamchi o‘tkazuvchi 
to‘qimalar paydo bo‘ladi (88-rasm).