G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

37 – rasm. О‘tkazuvchi bog‘lam tizimining turli tiplarining sxematik 
tuzilishi:
a – ochiq kollateral, b – yopiq kallateral, v – ochiq bikollateral,
g – yopiq bikollateral, d – amfivazal, ye – amfikribral.
1 – floema, 2 – ksilema, 3 – kambiy.
 
A 
B 
V 
G 
D 
E 
83

---

Shakllangan traxeya (uchli naylar) devorlari yog‘ochlanadi, sо‘ng 
protoplast yemirilib erib ketadi. Protoplast о‘rnini eritma tо‘ldiradi. 
38 – rasm. O‘tkazuvchi bog‘lam tizimining turli tiplarining tuzilishi:
A – 
yopiq kollateral bog‘lam:
1–sklerenxima, 2–protofloema, 3–metafloema,
4–protoksilema, 5–metaksilema, 6–ksilema parenximasi, 7–bо‘shliq; 
B – ochiq 
bikollateral bog‘lam:
1–asosiy parenxima, 2–tashqi floema, 3–kambiy,
4–ikkilamchi ksilema naylari, 5–birlamchi ksilema, 6–ichki floema,
7–elaksimon plastinka; 
V – amfivazal konsentrik bog‘lam, G – amfikribral 
konsentrik bog‘lam:
1 – floema, 2 – ksilema, 3 – parenxima. 
A 
B 
V 
G 
84

---

Traxeid va traxeyalar eritmalarni faqat yuqoriga kо‘tarilishi uchun 
xizmat qilmasdan, balki yon tomonda joylashgan traxeid hamda uchli 
naylarga va boshqa tirik hujayralarga ham о‘tkazadi. Traxeid va uchli 
naylarning devorlari turlicha qalinlashgan bо‘lib, bu qalinlashgan joy 
ularga mustahkamlik beradi. Traxeid elementlari yon devorlarining 
qalinlashishi xususiyatiga kо‘ra halqasimon, spiralsimon, tо‘rsimon, 
narvonsimon va nuqgasimon naylar paydo bо‘ladi (39-rasm). 
Traxeid elementlarining morfogenetik evolyutsion qatori 39-
rasmda kо‘rsatilgan. Traxeid elementlarining rivojlanishida eng avval 
halqali va spiral naylar paydo bо‘ladi, keyinchalik qolganlari vujudga 
keladi. Bular novda, ildiz va barglarning chо‘ziladigan qismida 
uchraydi. Halqasimon va spiralsimon traxeid elementlari chо‘ziluvchi, 
shuning uchun halqalar bir-biridan uzoqlashadi (39-rasm). Keyinroq, 
ontogenezida organlarning chо‘zilishi tugagach, takomillashgan 
elementlar paydo bо‘ladi.
Traxeya yoki uchli naylar – kambiydan hosil bо‘lgan yupqa devorli 
chо‘ziluvchan tirik hujayralardan yuzaga keladi. Bu hujayralar eniga 
о‘sib takomillashgandan sо‘ng, uning protoplasta quyuqlashib hujayra 
devoriga taqalib shilimshiqlangandan keyin erib perforasiyalanadi.