G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

Pо‘stloq (ritidom).
Kо‘pchilik daraxtlarning eski tanalari va 
ildizlari silliq periderma о‘rniga pо‘stloq bilan almashinadi. U turli 
о‘simliklarda har xil davrlarda hosil bо‘ladi. Olma, oddiy qarag‘vay 
va noklarda hayotining 5 – 8 yillari, emanda – 25, grabda esa 50 
yildan sо‘ng qoplaydi. U bir necha marta yangi periderma qavatlarini 
takrorlanishi natijasida pо‘stloq ostidagi tо‘qimalardan vujudga keladi 
(24-rasm). 
23-rasm. Peridermaning tuzilishi:
1 – bо‘shliq; 2 – epiderma qodig‘i; 3 – fellema; 4 – fellogen; 5 – felloderma. 
62

---

Bu vaqtda ushbu qavatlar orasidagi tirik hujayralar nobud bо‘ladi. 
Fellogen faoliyatining xarak-teriga kо‘ra turli kо‘rinishdagi pо‘stloq 
hosil bо‘lishi mumkin. Fellogenning doira shaklda joy olishdan 
halkasimon pо‘stloq hosil bо‘ladi.
Agarda fellogen ayrim bо‘laklar shaklida hosil bо‘lsa, 
tangachasimon pо‘stloq kelib chiqadi. Bu xildagi pо‘stloq kо‘p 
uchraydi. Qalin qatlamli pо‘stloq daraxt tanasini mexanik 
shikastlanishdan, yong‘indan va haroratning keskin shо‘garishidan 
saqlaydi. Ba’zi о‘simliklarda pо‘stloq umumdan hosil bо‘lmaydi 
(chinor, chetan, shumrut).
 
8-§ Asosiy tо‘qima 
Assimilyatsiyalovchi tо‘qimalar. 
Assimilyatsiya (lot. assimilyasio 
– о‘zlashtirish) tо‘qimalarining asosiy vazifasi fotosintezdan iborat. 
Bu tо‘qimalarda hayot uchun eng zarur bо‘lgan organik moddalar 
sintez qilinadi. 
24-rasm. Pо‘stloq (P) (ritidom) 
tuzilishi. 
P 
63

---

Assimilyasiya tо‘qimalari yupqa devorli tirik parenxima 
hujayralaridan tuzilgan. Hujayralarning sitoplazmasi hujayra devori 
atrofida joylashgan bо‘lib, yadro va bir qavat xlorofill donachalaridan 
iborat. Shuning uchun ham bu tо‘qimalarni xlorofilli parenxima yoki 
xlorenximalar deb ataladi. 
Xlorenxima (yunon. xloros - yashil, enxima - tо‘ldirilgan) 
hujayralari xlorofillga boy bо‘lgan ustunsimon parenxima, krans-
kletki va g‘ovaksimon parenxima tо‘qimalar bо‘lib, ular yashil barglar 
va yosh novdalarda epiderma hujayralari ostida joylashgan. Epiderma 
hujayralari tiniq yoki shaffof bо‘lib, о‘zida yorug‘likni osonlik bilan 
о‘tkazadi va gaz almashinuvi jarayonini osonlashtiradi. Ustunsimon 
xlorenxima silindr shaklidagi chо‘ziq hujayralardan, g‘ovaksimon 
xlorenxima esa, yumaloq hujayralardan iborat. G‘ovaksimon 
xlorenxima hujayralari orasida bо‘shliqlar bо‘lib, ularning vazifasi 
hujayrada gaz almashinuvini yengillashtirishdan iboratdir. Ba’zan 
hujayralarda xloroplastlar mikdori ortadi va qat-qat burma hosil 
bо‘ladi. Masalan, ninabargli о‘simliklarning pо‘stlog‘ida qatron 
(smola) chiqarib turadigan bо‘rtmalar kо‘p uchraydi (25-rasm). 
О‘sayotgan yosh xlorenxima hujayralarida xloroplastlar 
(xlorofill), qari hujayralarga nisbatan besh barobar kо‘p bо‘ladi, 
ularda ribosomalar va tilakoidlarning soni ham ortadi. Shuning uchun