G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

21-rasm. Ikki urug‘pallali о‘simlik og‘izchalarning tuzilishi (a-b) va tiplari 
(v): 
1 – anomotsit, 2 – desmotsit, 3 – peritsit, 4 – polotsit, 5 – gemiparatsit,
6 – paratsit, 7 – diatsit, 8 – anizotsit, 9 – tetratsit, 10 – stavrotsit, 11 – laterotsit,
12 – ensiklotsit, 13 – aktinotsit (C.R. Metcalfe, L. Chalk, 1957).
 
А 
B 
V 
59

---

Trixomalar
. О‘simliklarning epiderma qavatida hosil bо‘ladigan 
tuklar, bezlar, qipiqchalar trixomalar deb ataladi. Ularning shakli, 
uzunligi, tuzilishi va bajaradigan vazifalari har xil. Eng uzun trixoma 
paxtaning chigitida (5–6 sm) bо‘ladi. Trixomalar о‘rama qipiq, 
qoplama qipiq va bezlar shaklida uchraydi. О‘rama qipiq shaklidagi 
trixomalar -bir hujayrali, kо‘p hujayrali, shoxlangan yoki yulduzsimon 
(22-rasm) bо‘ladi. Bezsimon tuklar о‘simlik organizmidan 
ajratiladigan moddalarni tо‘playdi va tashqariga chiqaradi. Buni 
trixomalar faoliyati haqida ajratuvchi tо‘qimalar tо‘g‘risida ma’lumot 
berilganda kо‘rib о‘tamiz. О‘rama trixomalarning shakli turli-tuman. 
Ularning tuzilishi va shakli har bir tur, turkum va oilaga xos bо‘lgan 
belgilardan iborat. Shuning uchun о‘simlikni tizimga solishda, 
farmakogneziyada, ayniqsa dorivor о‘simliklarni mikroskopda 
aniqlashda, epiderma trixomalari muhim ahamiyatga ega. О‘rama 
qipiq yoki tuklar uzoq vaqg tiriklik xususiyatini saqlashi mumkin, 
lekin ayrim hollarda tuklar yetilgandan keyin tushib ketadi, shunda 
ularning о‘rnini, odatda, havo egallaydi. Qurg‘oqchil sharoitda 
о‘sishga moslashgan ba’zi о‘simliklarning barg va novdalari ustini 
epiderma qatlam tuklar bilan qoplab, kigizga о‘xshash oq sarg‘ish 
yoki kulrang qatlam hosil qiladi. Bu tukchalar yorug‘likni qaytarib, 
о‘simlik tanasini qizishdan saqlaydi. Ba’zan tukchalar bargning ostki 
qismida, og‘izchalar atrofida joylashib, transpirasiyani sekinlashtiradi 
(22-rasm). 
О‘simlik tanasi ustki qismidagi tuklarning hossh bо‘lishida 
epidermadan tashqari, ichki tо‘qimalar ham qatnashadi, bularga 
emergenslar (lot. emergens – turti chiqqan) deb ataladi (masalan, 
qichitqi tikanning achituvchi tuki, atirgul, malina, yejevika 
(maymunjon) tikanaklari misol bо‘la oladi. 
Periderma
. Kо‘p yilik о‘simliklarning birinchi yilgi vegetasiyasi 
oxirlarida ildiz va poyalardagi epiderma ikkilamchi kо‘p qavatli 
chegaralovchi tо‘qima bilan almashinadi. Periderma tuzilishi va 
bajaradigan vazifasiga kо‘ra bir necha turdagi hujayralardan tashkil 
topgan. Ular quyidagilardan iborat: a) asosan himoya vazifasining 
bajaruvchi fellema (pо‘kak), b) peridermaning eniga о‘sishini 
ta’minlovchi fellogenni moddalar bilan ta’minlab turuvchi felloderma.
60

---

b 
v 
е 
z