G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

7-§ Qoplovchi tо‘qima 
Qoplovchi tо‘qimalar asosan, о‘simliklarni tashqi muhit ta’siridan 
himoya qiladi, ichki tо‘qimalarni qurish va shikastlanishdan saqlaydi. 
Uning asosiy fiziologik funksiyasi (vazifasi) moddalarni tanlab 
о‘tkazish, transpirasiya (lot. trans – orqali, spiro – nafas chiqarish) – 
suvni sharoitga qarab bug‘latish va gaz almashinuvi jarayonini 
boshqarishdan iboratdir. Ba’zi qoplovchi tо‘qimalar moddalarni 
sо‘rish va chiqarish xususiyatiga ega. Qoplovchi tо‘qimalar juda ham 
qadimiy bо‘lib, ularning evolyutsiyasi о‘simliklarni suv sharoitidan 
chiqib, quruqlikka moslashish vaqtidan yuzaga kelgan. Bu tо‘qimalar 
ham boshqa doimiy tо‘qimalarga о‘xshash ontogenez davrida 
meristema tо‘qimadan vujudga keladi. Meristemalar hujayralarining 
takomillashishidan uch xil qoplovchi tо‘qimalar – birlamchi 
(dastlabki) epiderma (yunon. epi – yuzasida; derma – pо‘st) 
novdaning apikal meristema hujayralaridan yuzaga keladi, barg va 
poyaning tashqi tomonidan о‘rab oladi. Keyinchalik bu tо‘qima 
о‘rniga ikkilamchi qoplovchi tо‘qima – periderma-fellogendan hosil 
bо‘ladi. Bu murakkab tо‘qima poya va ildizlarda bо‘ladi. О‘simlik 
qarigan sari uning tana va ildizlarida periderma о‘rniga pо‘stloq – ulik 
tо‘qimalar paydo bо‘ladi. 
Birlamchi qoplag‘ich tо‘qima (epiderma)
yosh novda, poya va 
barglarni ustki qismidan qoplab turadi. Ikkilamchi va uchlamchi 
tо‘qimalar – periderma va ritidomlar esa о‘simlikning poya va 
ildizlarini qoplaydi. Shimish vazifasi kuchliroq bо‘lgan tashqi 
chegaralovchi tо‘qimalar ildizlar uchun xarakterli bо‘lgan velamen va 
rizodermalardir. Ichki chegaralovchi tо‘qimalar о‘simlikning turli 
organlarida uchraydi: endoderma poya va ildizlarda, ekzoderma 
ildizda, о‘tkazuvchi boylamlarni о‘rab turuvchi hujayralar guruhi esa 
asosan barg uchun xarakterlidir. 
54

---