G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

32-§ Androtsey haqida umumiy tushuncha 
Ansrotseyning umumiy tarifi. Bitta guldagi changchilar soni 
(yig‘indisi) androtseyni (yunon. andros – erkak, oykos – uy) tashkil 
etadi. Gulda changchilarning miqdori har xil bо‘lib, ular sodda 
о‘simliklarda spiral, rivojlangan о‘simliklarda halqa (doira) shaklida 
joylashadi. Orxideyadoshlar oilasida 1 –3, sabsargulda – 3, 
murakkabdoshlarda – 5, piyozdoshlarda – 6, kapalakdoshlarda – 10. 
Bunday androtsey oligomer (yunon, oligos – oz, kam, meros – bо‘lak) 
androtsey
deb ataladi. Ba’zi о‘simliklarda changchilar soni juda ham 
kо‘p (masalan, dukkakdoshlar oilasidan bо‘lgan mimozalar). Gulda 
androtseylar soni kо‘p bо‘lsa polimer (yunon. pole – kо‘p, meros – 
bо‘lak) deb ataladi. Androtseyning evolyutsiyasi polimerdan 
oligomerga borgan. Kо‘pincha changchilar iplarining uzun va kaltaligi 
bilan ham farqlanadi. Masalan, butguldoshlarda – 2 qisqa va 4 uzun, 
labguldoshlarda – 2 uzun va 2 qisqa bandli changchilar bо‘ladi (135-
rasm, A, B).
Ba’zi oilalarda changchi bandlari tutashgan. Tropik о‘simlik 
Meliaccae oilasining vakillarida 10 changchi bir-biri bilan tutashib, 
changchi naychalarini hosil qiladi. Kapalakdoshlarda 9 changchi 
tutashadi. Bittasi esa ozod holda qoladi (135-rasm, V). Talaygina 
о‘simliklarda changchi ip bandi bilan changdonlar qо‘shilib ketadi 
(murakkabguldoshlar, qovoqdoshlar). О‘z davrida K. Linney 
changchilarning turli-tuman shaklda bо‘lishiga asoslanib, о‘zining 
sun’iy sistemasini tuzishga muyassar bо‘lgan.
Har bir changchi, changchi ipi va changdondan iborat. Changchi ipi 
ba’zan juda ham uzun bо‘lib, gulqо‘rg‘ondan chiqib turadi, ayrim 
hollarda ingichka, qisqa (kartoshkada) yoki mutlaqo taraqqiy etmaydi. 
Ular yumaloq, ipsimon, yassi yoki keng (piyozdoshlarda) tukchalar 
bilan qoplangan (sigirquyruq, chinnigul, 136-rasm).
255

---

Yopiqurug‘li о‘simliklarning aksariyatida changchilar, ularning 
katta kichikligidan qati nazar, faqat bitta (tomirlanmaydigan) 
о‘tkazuvchi bog‘lamga ega. Changchilar shu bog‘lamdan oziqlanadi. 
Changdonning ikkita uyasi yoki xonasi boshlang‘ich ip bilan 
tutashgan. Ularning har bir yarim bо‘lagi teka deb ataladigan tо‘siq 
bilan chang xonasiga bо‘linadi, keyinchalik bu xonalarda (136-rasm, 
3,4) mikrosporalar yon- changchilar rivojlanadi. Changdonda chang 
yetilgandan sо‘ng, uning uyasi yoki xonasidagi subepidermis 
hujayrasining yorilishi tufayli ochiladi.