G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

Analitik tarmoqlarga oid ma’lumotlar 
Analitik tarmoq 
bosqichi 
Bitta burchakni 
o’lchashdagi 
o’rtacha 
kvadratik xato 
Masofani 
o’lchashdagi 
nisbiy xato 
cheki 
Uchburchak 
tomoni uzunligi 
km 
Har bir 
uchburchakka 
burchaklarning 
chekli farqi 
I 
5” 
1:50000 
2-5 
20” 
II 
10” 
1:20000 
0,5-0,3 
40” 

---

76 
±15” dan katta bo’lmasiligi, burchak o’lchash aniqligi 3” dan, masofa aniqligi esa 
1:100000 dan ziyod bo’lishi kerak. Yuksak aniqlikdagi 4-klass tarmoqlarda 
uchburchaklar tomonlari 1-5km, 1-bosqichda 2-5km, 2-bosqichda esa 0.5-3 km 
bo’lishi mumkin.
1 va 2-bosqich poligonometriya tarmoqlari asosan shahar, qishloq 
territoriyasida va sanoat qurilishi maydonlarida yuqori klass tayanch 
tarmoqpunktlari oralig’ida alohida yo’l tarzida o’tkaziladi.1 va 2- bosqich 
poligonometriya tarmoqlari mustaqil tarmoq bo’lsa, yopiq poligon tarzida 
o’tkaziladi. Imorat tutashgan joylarda mahalliy poligonometriya tarmoqlari har 10 
gektar joyga bittadan punkt to’g’ri keladigan qilib quriladi. Zarur bo’lganida shahar, 
qishloq territoriyalarida va sanoat qurilishi maydonlarida yuqori aniqlikda 1-bosqich 
poligonometrik tarmoq o’tkazilishi mumkin.
Odatda yuqori aniqlikdagi 1-bosqich poligonometrik tarmoq katta 
territoriyalarda (15-20 km
2
joyda) barpo qilinadi. Ba’zan 4-klass triangulyatsiya 
o’rniga 1-bosqich poligonometrik tarmoqlar o’tkazilishi mumkin. Bunday vaqtda 
masofa o’lchashdagi nisbiy xato 1:20000 va 1:25000 , burchak o’lchashdagi nisbiy 
xato esa 3” dir. Yuqori aniqlikdagi 1-bosqich poligonometriya yo’lining uzunligi 
yuqori klass tarmoq punktlari oralig’ida 10 km gacha, tugun nuqtalar oralig’ida 7 
km gacha bo’lishi mumkin. 1-bosqich poligonometrik tarmoq tomonlarini 
o’lchashdagi nisbiy xato 1:10000, burchak o’lchashdagi o’rtacha kvadratik xato esa 
±5” dir. Yuqori klass tarmoq oralig’ida o’tkazilgan 1-bosqich poligonmetriya 
yo’lining uzunligi imorat tushgan territoriyalarda 3,5 km tugun nuqtalar oralig’ida 
esa 2,0 km bo’lishi mumkin, bunday vaqtda poligonometriya yo’li tomonlarining 
o’rtacha uzunligi taxnminan 300 m bo’lishi kerak. Imoratlar bo’lmagan joylarning 
1:1000 va 1:2000 masshtabli planini olishda poligonometriya yo’lining uzunligi 4-5 
km gacha bo’lishi mumkin. 
2-bosqich poligonometrik tarmoq o’tkazishda masofa o’lchashdagi xato
1:5000, burchak o’lchashdagi o’rtacha kvadratik xato esa 10” ga teng. Imorat 
tushgan joylarda yuqori klass tarmoq punktlari oralig’ida o’tkaziladigan 2- bosqich 
poligonometriya yo’lining uzunligi 2.5 km, tugun nuqtalar oralig’ida 1.5 km, yo’l 

---

77 
tomonlarining uzunligi taxminan 200 m, imorat bo’lmagan ochiq joylarda yo’lning 
uzunligi 3-4 km bo’lishi mumkin.
Mahalliy poligonometrik tarmoq o’tkazishda poligon burilishi burchaklari 
aniq teodolitlar bilan o’lchanadi. Burchak o’lchashdagi xato quyidagi formula 
yordamida topiladi: 
∆Q
chek
= ±m√n (6.6)
formulada: m-burchak o’lchashdagi o’rtacha kvadratik xato 
n- burchaklar soni.
Mahalliy poligonometrik tarmoqlar qurishda poligon tomonlarining uzunligi 
topografik svetodalnomerlar yoki invar similar bilan yo bo’lmasa paralaktik uslubda 
o’lchanadi. 2- bosqich poligonometriyada masofani aniq optik dalnomer bilan 
o’lchash mumkin.
Mahalliy balandlik tarmoqlari geometrik nivelirlash uslubida yuqori klass 
nivelirlash tarmoqlari punktlari oralig’ida yoki yopiq poligon tarzida nisbiy 
balandliklar xatosi
h
chek
= ± 50 mm √L
dan katta bo’lmaydigan qilib o’tkaziladi.