G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

12.2. Topografik kartada nuqtaning koordinatalarini aniqlash 
Topografik kartada nuqtaning to’g’ri burchakli va geografik koordinatalarini 
aniqlash mumkin.
To’g’ri burchakli koordinatalarni aniqlash. Topografik kartadagi nuqta 
(masalan A) ning to’g’ri burchakli koordinatasini quyidagi formula yordamida 
topish mumkin : 
x
A
= x + ∆x
y
A
= y + ∆y
yoki
x
A
= x
′
− ∆x′
y
A
= y
′
− ∆y′
(12.9)
Bu yerda (x) va (y)- koordinatasi aniqlanayotgan nuqta (A) joylashgan 
kvadratning janubi-g’arbiy burchagining koordinatasi, (x’) va ( y’) nuqta joylashgan 
kvadratning shimoli sharqiy burchagining koordinatasi; (∆y),(A) nuqtadan 
kvadratning g’arbiy chizig’igacha tushirilgan perpendikulyar chiziq uzunligi; (∆y’)- 
sharqiy chizig’igacha tushirilgan perpendikulyar chiziq uzunligi; (∆x)- janubiy 
chizig’igacha tushirilgan perpendikulyar chiziq uzunligi; (∆x’)- shimoliy 
chizig’igacha tushirilgan perpendikulyar chiziq uzunligi. (x,y) va (x’, y’) qiymatlari 

---

196 
kartadan bevosita olinadi, (∆x,∆y) va (∆x’∆y’)qiymatlari kartada sirkul-o’lchagich 
bilan o’lchanib, ko’ndalang masshtab yordamida topiladi. 
(12.1-rasmga qaralsin) 
Masalan A nuqtaning to’g’ri burchakli koordinatasi quyidagiga teng: 
x
A
= 4463 km + 370 m = 4463370 m
y
A
= 11746 km + 320 m = 11746320 m 
x
A
= 4464 km − 630 m = 4463370 m 
yoki
y
A
= 11747 km − 680 m = 11746320 m
Kartada aniqlangan nuqta koordinatasini tekshirib ko’rish uchun hamda karta 
qog’ozining deformatsiyasi natijasida kelib chiqqan xatoni e’tiborga olib nuqta 
koordinatasini aniqroq topish uchun ∆x va ∆y qiymatlarini aniqlash kerak. Bu 
maqsadda quyidagi formuladan foydalaniladi(101-rasmga qaralsin): 
+∆x =
L
l
1
+l
2
∙ l
1
+∆y =
L
l
3
+l
4
∙ l
3
yoki
−∆x′ =
L
l
1
+l
2
∙ l
2
−∆y′ =
L
l
3
+l
4
∙ l
4
} (12.10)
bu yerda L- kvadrat tomonining uzunligi, odatda u topografik kartalarda 1000 
m ga teng bo’ladi. l
1,
l
2,
l
3
val
4
qiymatlari kartada sirkul o’lchagich va ko’ndalang 
masshtab yordamida aniqlanadi.A nuqtaning (60) formula bo’yicha aniqlangan 
tog’ri 
burchakli 
koordinatasi 
quyidagicha 
bo’ladi: 
x
A
= 4463 km +
1000 m
370+632
∙ 370 ≈ 4463369,2 m
y
A
= 11746 km +
1000 m 
326+676
∙ 326 = 11746325,3m
yoki
x
A
= 4464 km −
1000 m
370+632
∙ 632 ≈ 4463369,3 m
y
A
= 11746 km −
1000 m 
326+676
∙ 676 = 11746325,4m
Topografikkartadanuqtaningto’g’riburchaklikoordinatasinisirkulo’lchagichbilano’l
chab, ko’ndalangmasshtabyordamida 0,3mmaniqlikda topish mumkin.Bu aniqlik 
joyda ∆d=0,3×M bo’ladi; bundagi M-karta sonli masshtabining maxrajidagi 
minglar soni. Masalan: 1:10000 masshtabli kartada sonli masshtabning maxrajidagi 

---

197 
minglar soni 10; demak, bu kartada nuqtaning to’g’ri burchakli koordinatasini 
0,3×10=3 m aniqlikda topish mumkin.