G. N. Maxmudova innovatsion iqtisodiyot

Birinchi qonuniyat –
ilm-fan va innovatsion yangiliklarning 
mamlakat raqobatbardoshligini oshirish, iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash 
dastagi va zamonaviy bilimlarga asoslangan yangi tipdagi jamiyatning 
bazaviy elementi sifatida baholanmoqda. Innovatsion tizim faoliyatini 
ta’minlash rivojlangan mamlakatlarning yuqori texnologik mahsulotlar bilan 
savdo qilish imkoniyatlarini kengaytiradi. Bu esa yalpi ichki mahsulotning 
1,6% idan (Kanada) 3,7% igacha (Shvetsiya) yangi bilimlar va 
texnologiyalarni yaratish uchun katta hajmdagi mablagʻlar sarflashni taqozo 
etadi.
Ikkinchi qonuniyat – 
korporativ tadqiqotlar va ishlanmalarning 
muhim iqtisodiy ahamiyatga egaligi. Kompaniyalarda olib borilayotgan 
ilmiy tadqiqot ishlarining rivojlanishi ilmiy yangiliklar va yangi texnik 
imkoniyatlarni yaratadi. XX asrning oxirlarida rivojlangan mamlakatlarda 
innovatsion rivojlanishga sarflangan umummilliy xarajatlarning aksariyat 
qismi tadbirkorlik sektori tomonidan moliyalashtirilgan. Ushbu koʻrsatkich
2013 yilda Koreyada – 78,5%ni, Yaponiyada – 73,5%, Shvetsiyada – 69,3%, 
AQSHda -68,0%, Frantsiyada – 60,3%, Germaniyada – 56,4%ni tashkil etdi. 
Korporativ tadqiqotlar asosan yuqori texnologik mahsulotni ishlab 
chiqaruvchi tarmoqlarda olib boriladi. AQSHda axborot-kommunikatsion 
texnologiyalar sohasida ITTKI xarajatlarining 1/3 qismi korporativ sektor 
hissasiga toʻgʻri keladi. Misol uchun, 2012 yilda Intel va Microsoft 
kompaniyalarining har biri ushbu sohaga 10 mlrd. dollardan mablagʻ 
sarflagan. 
Uchinchi qonuniyat – 
zamonaviy bilimlarni jamgʻarish – kumulyativ 
jarayon hisoblanadi. Ilm-fan va maorifga sarflanayotgan mablagʻlar barqaror 
va uzoq muddatga moʻljallangan boʻlsagina samara beradi. Mazkur sohani 
moliyalashtirish biron bosqichda toʻxtab qolsa, uni keyinchalik koʻpaytirish 
oʻzini oqlamaydi. Davlatning ilmiy-texnik siyosatini moliyalashtirishdagi 
asosiy manba byudjet mablagʻlari hisoblanadi. Mazkur manbadan ilmiy 
sohaga 
yoʻnaltirilgan 
xarajatlarning 
1/5 
dan 
1/2 
qismigacha 
moliyalashtiriladi. Tahlillar koʻrsatishicha, 2013 yilda ilmiy tadqiqot va 
tajriba-konstruktorlik xarajatlari Shvetsiyada – 3,6%ni, Yaponiyada - 
3,5%ni, Germaniyada – 2,9%ni, AQSHda – 2,7%ni tashkil etgan. 
Xitoy iqtisodiyotini modernizatsiyalash va diversifikatsiyalashda 
milliy innovatsion tizimlarning tutgan oʻrni kattadir. 2008 yilda boshlangan 

---

30 
jahon moliyaviy iqtisodiy inqirozi dunyo boʻyicha ITTKIga ajratilayotgan 
mablagʻlar miqdorini keskin kamayishiga sabab boʻldi. Lekin Xitoyda 
IITKIlariga ajratilayotgan mablagʻlar dinamikasi yuqoriligicha qoldi. Agar 
2000 yilda ITTKIlariga ajratilgan mablagʻlar miqdori (XQP boʻyicha) 32,6 
mlrd. doll.ni (YaIMga nisbatan 1,3 %) tashkil etgan boʻlsa, 2016 yilda ushbu 
koʻrsatkich 233,0 mlrd. mlrd. AQSH dollarga yetib, (YaIMga nisbatan 2,1 
%) 2000 yilga nisbatan 7,1 baravar ortdi
7
. Milliy innovatsion tizimlar (MIT) 
odatda iqtisodiyotning texnologik ukladi almashinuvi davrida shakllanadi. 
MITni tashkil etayotgan har bir davlat oldida quyidagi masalalarni hal etish 
vazifasi turadi: innovatsiyalarga siyosiy-tashkiliy yondashuvni ishlab 
chiqish, innovatsiyalarni kengaytirilgan ishlab chiqarish mexanizmlarini 
yaratish, innovatsiyalarni joriy etishni ragʻbatlantirish, innovatsion 
jarayonlarni muvaffaqiyatli rivojlantirish sharti sifatida zamonaviy jamiyatda 
barqarorlikni oshirish. Xitoy esa ushbu vazifalarni hal etishni uddasidan 
chiqdi
8
. 
2016 yilning mart oyida boʻlib oʻtgan sessiyada Xitoy xalq xoʻjaligi va 
ijtimoiy rivojlanishining 13-besh yillikka (2016-2020 yy.) moʻljallangan 
dasturi loyihasi taqdim etildi. Ushbu loyihada yaqin besh yilda quyidagi 
maqsad va vazifalarni amalga oshirish koʻzda tutilgan:
9
-