G. N. Maxmudova innovatsion iqtisodiyot

19-jadval 
Innovatsion infratuzilmaning umumiy sxemasi 
II komponentlari 
Tashkilot turi 
Ishlab chiqarish
Texnopark, asbob-uskunalardan jamoaviy foydalanish 
markazi va boshqalar. 
Konsalting 
Texnologiyalar transferi boʻyicha maslahat markazi, 
biznes-inkubator, iqtisodiyot va moliya, texnologiya, 
marketing, tashqi iqtisodiy faoliyat sohasidagi konsalting
Moliyaviy 
Byudjet tashkiloti, byudjetdan tashqari fondlar, venchur 

---

220 
fondlari
Xodimlar 
Texnologik va ilmiy menejment sohasida kadrlar 
tayyorlash tizimi; innovatsiyalar sohasida kadrlar 
malakasini oshirish tizimi
Axborot 
Davlat ilmiy-texnikaviy axborot tizimi, mintaqaviy 
axborot tarmoqlari, Internet
Savdo 
Tashqi savdo uyushmasi, ixtisoslashgan vositachilik 
firmasi, Internet, koʻrgazma
 
Ta’kidlash 
kerakki, 
innovatsion 
infratuzilma 
ob’yektlari 
muammolarning faqat bir qismini hal qila oladi, va innovatsion faoliyatning 
muvaffaqiyatli rivojlanishi faqat tegishli infratuzilma ob’yektlarining 
mavjudligi yoki soniga bogʻliq boʻlishi mumkin emas. Muvaffaqiyatli 
ishlash uchun innovatsion tizim, shuningdek, maqbul me’yoriy bazaga ega 
boʻlishi kerak. 
 
14.2. Innovatsion infratuzilma elementlari va ularning xususiyatlari 
Infratuzilma alohida elementlarining roli va ularni rivojlantirish 
muammolarini tavsiflab beraylik. 
1. Ishlab chiqarish va texnologik infratuzilma kichik korxonalarning ishlab 
chiqarish resurslaridan foydalanishlari uchun sharoit yaratish uchun 
moʻljallangan. Bunga texnoparklar, innovatsion va texnologik markazlar, 
texnologik klasterlar va boshqalar kiradi. 
Texnopark (TP) boʻsh joyni tijorat ijarasidan koʻra yaxshiroq 
sharoitlarda innovatsion korxonalarga ijaraga beradi. Bu erda ijaraga 
qoʻshimcha ravishda imtiyozli shartlarda (faks, telefon, Internetga kirish, 
koʻp martali, kotibiyat, buxgalteriya hisobi va yuridik xizmatlar) umumiy 
xizmatlar ham taqdim etiladi. TP ish tajribasi strategiyaning toʻgʻriligini va 
uning yuqori samaradorligini koʻrsatadi. Bundan tashqari, turli korxonalar 
oʻrtasida ma’lumot va tajriba almashish natijasida yangi loyihalar, yangi 
echimlar, sotish sxemalari va boshqalar paydo boʻladi, shuningdek, TPda 
soyali faoliyatni amalga oshirish uchun sharoitlar mavjud emasligi 
muhimdir. 

---

221 
Ushbu tuzilmalarni tashkil etish zarur aloqa va ishlab chiqarish 
infratuzilmasi bilan jihozlangan hududni tashkil etish orqali amalga 
oshiriladi, bu erda kichik korxonalar ish boshlashlari, ijaraga olishlari va 
moliyaviy imkoniyatlari boʻlsa, ishlab chiqarish ob’yektlarini sotib olishlari 
mumkin. Yana bir variant - deyarli barcha hududlarda juda koʻp boʻlgan 
boʻsh yoki ishlamayotgan korxonalar asosida TPni tashkil qilishdir. Bunday 
loyihalar bir qator viloyatlarda allaqachon amalga oshirila boshlandi. 
Soʻnggi paytlarda klasterlar, ya’ni cheklangan hududda joylashgan 
(yirik korxonada yoki bitta shaharda) va koʻp yoki kam ishlab chiqarish 
munosabatlari bilan bogʻliq boʻlgan korxonalar toʻplamini tashkil qilish 
urfga aylandi. 
Ayonki, barcha kichik korxonalarni zamonaviy ishlab chiqarish 
uskunalari bilan ta’minlash imkonsiz, chunki ularni ishlab chiqarishning 
nisbatan kam hajmi zamonaviy ishlab chiqarish uskunalaridan samarali 
foydalanishga imkon bermaydi. Bir necha yuz ming dollarlik zamonaviy 
dastgohlarni faqat yirik korxona oʻz mahsulotlarini ishlab chiqarishda uni 
sotib olish va samarali ishlatishga qodir. Shunday qilib, ishlab chiqarishda 
yangi texnologiyalarni qoʻllash natijasida juda katta miqdordagi kichik va 
oʻrta korxonalar faoliyati toʻxtatiladi. Ushbu vaziyatdan chiqish uchun 
xizmat koʻrsatish markazlarida asbob-uskunalardan jamoaviy foydalanish 
kerak. Kollektiv foydalanish markazlarini tashkil etish koʻpgina korxonalarni 
zamonaviy texnologiyalardan foydalanishini iqtisodiy jihatdan maqsadga 
muvofiq qiladi va Rossiya iqtisodiyotining innovatsion rivojlanish yoʻliga 
oʻtishiga hissa qoʻshadigan koʻplab ijobiy ta’sirlarni beradi. 
2. Konsalting infratuzilmasi – bu konsalting tashkilotlari toʻplamidir. 
Innovatsion faoliyat koʻpgina oʻziga xos xususiyatlarga ega, ularning 
bilimlari faqat amaliy tajriba bilan ta’minlanadi. "Kasbiy boʻlmagan" 
menejerlar tomonidan kichik innovatsion korxonalarni (MIP) tashkil etilishi 
bunday korxonalarning yashash darajasi odatda past boʻlishiga olib keladi. 
Shu sababli, professional maslahatlarga (moliyaviy, iqtisodiy, marketing, 
shuningdek tashqi iqtisodiy faoliyat) kirish imkoniyati innovatsion 
rivojlanish uchun ajratilgan mablagʻlardan foydalanish samaradorligini 
oshirish vositalaridan biri boʻlib sanaladi. Ushbu muammolarning 
koʻpchiligini texnologiyalar transferi markazlari (STT) tomonidan hal qilish 
kerak. Hozirgi kunda STT, qoida tariqasida, yirik universitetlar va akademik 

---

222 
institutlarda yaratilgan, chunki aynan ular yangi texnologiyalarni 
rivojlantirishda eng muhim asoslarga ega. STTlar innovatsion ishlanmalarga 
ega boʻlgan tashkilotlarning tarkibiy boʻlinmasi sifatida yoki mustaqil 
yuridik shaxs sifatida yaratiladi. 
STT tarmogʻining rivojlanishining boshlanishi bilan paydo boʻladigan 
asosiy muammolar, malakali kadrlarning etishmasligi edi. Agar kadrlar 
muammosi 
hal 
etilsa, 
STT 
mintaqalarda 
innovatsion 
faoliyatni 
rivojlantirishni ragʻbatlantiruvchi muhim tarkibiy qismlardan biriga aylanishi 
mumkin. 
3. Oʻqitish infratuzilmasi. Agar oʻqitish bilan bogʻliq muammolarni batafsil 
koʻrib chiqsak, ushbu sohadagi muammolarning bir qatorini ta’kidlash kerak. 
Yuqorida ta’kidlab oʻtilganidek, ilmiy tadqiqotlar va ishlanmalar bilan 
ta’minlaydigan kadrlar bilan bogʻliq muammolar oʻsib bormoqda va oʻrtacha 
texnik xodimlar va malakali ishchilar etishmasligi muammosi mavjud. 
Soʻnggi yillarda innovatsion mahsulotlar ishlab chiqaradigan korxonalarning 
muammosi asosiy texnologiyalarning tashuvchisi boʻlgan xodimlarning 
qarishi boʻlib, yosh ishchilar kirmasdan, ishlatilgan texnologiyalar qisman 
yoʻqolishi mumkin. 
Oʻquv tizimining rivojlanishi bilan innovatsiyalarni ta’minlaydigan barcha 
sohalarda mutanosib ravishda oʻqitishni ta’minlash kerak. Shunga qaramay, 
bugungi kunda aksariyat korxonalarda (ham katta, ham kichik) bozorda 
yangi mahsulotlarni targʻib qilishni kafolatlaydigan mutaxassislar yoʻqligini 
ta’kidlash kerak. Muammoni faqat 5-10 yil rejalashtirish davriga ega boʻlgan 
bunday kadrlar tayyorlash boʻyicha maqsadli ishlarni tashkil qilish orqali hal 
qilish mumkin (asosiy xodimlarni tayyorlash va ular tomonidan amaliy 
mehnat koʻnikmalarini olish vaqti). 
Hozirgi kunda mamlakatdagi oʻnlab universitetlar yuqori texnologiyali 
ishlab chiqarishni boshqarish va marketing sohasida mutaxassislar 
tayyorlashmoqda, ammo bu ish unchalik samarali emas. Faqatgina kam sonli 
bitiruvchilar oʻz mutaxassisligi boʻyicha ishlashga ketmoqdalar, hatto 
Rosnauka ishtirokida tashkil etilgan oz sonli texnologiyalarni uzatish 
markazlarini sotib olishda ham jiddiy muammolar mavjud. 
Va nihoyat, oʻqitish uchun malakali oʻqituvchilarning etishmasligini 
ta’kidlash kerak. Koʻpgina universitetlarda talabalarga oʻrgatadigan 
masalalarda amaliy tajribaga ega boʻlmagan mutaxassislar oʻqitadilar. 

---

223 
Treninglar ruscha oʻziga xoslik talab qilgani holda voqeliklarini toʻliq aks 
ettirmaydigan chet el ishlanmalari va qoʻllanmalarida olib borilib, 
mutaxassislar yetishtiriladi, natijada keyinchalik ular bir necha yil davomida 
sinov va xatolar tufayli tajribaga ega boʻlishlari kerak. 
Shu munosabat bilan maslahat tizimining ahamiyatini yana bir bor ta’kidlash 
kerak. Kadrlar tayyorlash juda uzoq va inersion jarayoni boʻlganligi va 
yuqori texnologiyali mahsulotlarni ishlab chiqarishga yoʻnaltirilgan koʻplab 
korxonalarda qaytarib boʻlmaydigan oʻzgarishlar vaqti kadrlar muammosini 
hal qilish uchun zarur boʻlgan vaqtdan kam boʻlishi mumkinligi sababli 
sanoat korxonalari uchun innovatsiyalar va reklama sohasida maslahat 
tizimlarini yaratish va rivojlantirishni ta’minlash kerak. Ushbu tizim STT 
tizimini takrorlamaydi, garchi u bilan yaqindan ishlashi kerak boʻlsa-da, 
lekin korxonalarda paydo boʻladigan ba’zi masalalar boʻyicha bir martalik 
maslahat beradi. Ehtimol, ushbu tizimni innovatsion yondashuvlar asoslarini 
tezkor oʻrganish tizimi sifatida qurish maqsadga muvofiqdir. 
4. Axborot infratuzilmasi ma’lumotlarga kirishni ta’minlash bilan bogʻliq. 
Ushbu sohada ancha keng tarmoqlar, jumladan, ilmiy-texnikaviy axborot 
markazlarining mintaqaviy tizimi, kichik biznesni qoʻllab-quvvatlovchi 
tuzilmalar va mintaqaviy axborot tarmoqlari mavjud. Internetda innovatsion 
masalalar boʻyicha katta hajmdagi ma’lumotlar mavjud. 
Mavjud tizim bir qator muammolarni samarali ravishda hal qiladi. Shunday 
qilib, 
hozirgi 
vaqtda 
texnik 
ma’lumot 
deyarli 
barcha 
fan 
va 
texnologiyalarning katta hajmlarida mavjud. Patent ma’lumotlariga kirish 
muammo emas. Innovatsion rivojlanish muammolarini hal qilishga ta’sir 
koʻrsatishi mumkin boʻlgan va katta kamchilikka ega boʻlgan asosiy 
ma’lumotlar bozorlar toʻgʻrisidagi ma’lumotlarga bogʻliq. Innovatsion 
faoliyatni axborot bilan ta’minlashning yana bir guruhi potentsial 
foydalanuvchilarga yangi ishlanmalar toʻgʻrisidagi ma’lumotlarni etkazish, 
ulardan foydalanish boʻyicha maslahatlarni tashkil etish bilan bogʻliq. 
Ushbu muammoning bir qismi ilm-fan va texnologiyalarni rivojlantirishning 
ustuvor sohalarida, shuningdek, innovatsion mavzularda axborot-tahlil 
markazlari tarmogʻini yaratish orqali hal qilinishi mumkin. Tugallangan ITI 
boʻyicha mintaqa va umuman Rossiya boʻyicha ma’lumotlarni toʻplash, 
tahlil qilish va tizimlashtirish ishlarini olib borish kerak. Amalga oshirilgan 

---

224 
ilmiy-tadqiqot ishlari toʻgʻrisida ma’lumotni manfaatdor iste’molchilarga 
etkazish uchun koʻp kuch sarflash kerak. 
5. Moliyaviy infratuzilma innovatsion korxonalarni (katta va kichik) 
moliyaviy resurslardan foydalanishni ta’minlaydigan tuzilmalarni oʻz ichiga 
oladi. Hozirgi vaqtda moliyaviy vositalar juda oz, ammo statistik tadqiqotlar 
shuni koʻrsatadiki, oʻz mablagʻlari innovatsion sanoat korxonalarini 
rivojlantirishni moliyalashtirishning asosiy manbai hisoblanadi. Bank krediti 
innovatsiyalarni rivojlantirish uchun hali ham juda qimmat va muddati 
jihatidan qisqa hisoblanadi. 
Davlat byudjeti mablagʻlari asosan yirik korxonalar uchun mavjud. 
Ta’kidlash kerakki, soʻnggi paytlarda koʻplab hududlarda mintaqaviy 
venchur kapital fondlari tashkil etilmoqda. Yaqinda bank tizimida kichik 
korxonalarni kreditlash bilan bogʻliq muammolarni hal qilish uchun bir qator 
viloyatlarda kafolatli tuzilmalar va fondlar yaratildi. Kichik korxonalar 
tomonidan yuqori texnologik uskunalarni sotib olish uchun lizing sxemalari 
muvaffaqiyatli rivojlanmoqda. 
Innovatsiyalarni moliyalashtirishning yana bir manbai korxonalarning 
xalqaro loyihalarda ishtirok etishidir. Ushbu manbadan moliyaviy 
daromadlarning kengayishi xorijiy sheriklar ishtirokida texnologiyalarni 
uzatish markazlari tarmogʻining rivojlanishi bilan mumkin. 
6. Sotish infratuzilmasi. Sotish zamonaviy korxonaning raqobatdoshligining 
asosiy omillaridan biridir. Rossiya korxonalarining rivojlanish tarixi bilan 
bogʻliq boʻlgan ob’yektiv sabablarga koʻra, ularning aksariyati innovatsion 
mahsulotlarni sotish sohasida xodimlar va koʻnikmalarga ega emaslar, 
natijada ishlab chiqaruvchilar tomonidan innovatsion mahsulotlarni 
bozorlarda ilgari surish boʻyicha faol ish deyarli yoʻq. 
Ushbu muammo global bozorga chiqish uchun yanada muhimdir. 
Xorijiy bozorlarda, hattoki Rossiya innovatsion korxonalari mahsulotlari 
toʻgʻrisida dastlabki ma’lumotlar deyarli mavjud emas, shuning uchun ushbu 
yoʻnalishda jiddiy ish olib borilmasdan turib, ushbu korxonalar yuqori 
texnologiyali mahsulotlarning jahon bozorlariga chiqishida va ularning 
ulushini 0,3-0,5% gacha oshirishda umid yoʻq.
Innovatsion infratuzilma, shuningdek, qonunchilik va huquqiy bazaga - 
tadbirkorlik faoliyati toʻgʻrisidagi qonun hujjatlarining majmuiga, ularning 

---

225 
texnik va iqtisodiy salohiyatidan bozor ob’yektlari tomonidan erkin 
foydalanish va muqobil foydalanishni ta’minlaydi.