G‘. N. Mahmudov

zarur  yorug‘lik 
taqsimlanishini  faqat  qaytargich  hisobiga  amalga  oshirish  imkonini  beradi 
(masalan “Matiz” avtomobilida). 
5.10-rasm. Blok-fara: 
a - tashqi ko’rinishi;  b - tuzilishi; 
1-gabarit chiroq lampasi, 2-bosh yoritish farasining 
lampasi, 3-burilish  ko’rsatkichining lampasi, 4-
tarqatgich  
 

---

 
222 
   Gomofokal  faraning tashqi ko‘rinishi  va   optik tizimining sxemasi 5.11, 5.12-
rasmlarda  keltirilgan.  Bu  yerda  IA  va  IB  segmentlar  qaytargichni  ta’sir  doirasini 
belgilaydi.  II  segment  yo‘lning  yaqin  qismlari  va  yon  tomonlarini  yoritilishini 
ta’minlaydi. III segment faqat uzoqni yorituvchi yorug‘lik dastasini shakllantiradi. 
Lampaning  cho‘g‘lanish  tolasi  pastki  tomonidan  ekranganligi  uchun  yaqinni 
yoritishda qaytargichning bu qismi ishlamaydi.  
   Bu  yorug‘lik-optik  sxema  asosida  avtomobilsozlarni  aerodinamika  bo‘yicha 
qo‘ygan hozirgi zamon talablarini to‘la qondira  oladigan  faralar konstruktsiyasi 
ishlab chiqildi. Gomofokal faralarni ishlab chiqarishga tatbiq qilinishi, faralarning 
tayyorlash  texnologiyasini  deyarli  to‘la  o‘zgartirishni  talab  qiladi,  chunki 
qaytargichlarning  ancha  murakkab  shakli  yuqori  aniqlik  bilan  fakat  engil 
qoliplanuvchi  materiallardan  (masalan    termoplastik,  alyuminiy,  magniy, 
metallashgan  plastik)    tayyorlash  mumkin.  Bundan  tashqari,  galogen  lampalarni 
5.12-rasm. Gomofokal faraning optik tizimining cxemasi 
a – yorug‘lik nurlarini tarqalish yo‘nalishlari;  b-qaytargichning yig‘ilgan holati  
(I, II, III – alohida segmentlar) 
1 – lampa, 2 –fokus masofasi kichik qaytargich,  
3 - fokus masofasi katta qaytargich, 4 - tarqatgich 
 
 
5.11-rasm. Gomofokal faraning tashqi ko‘rinishi 

---

 
223 
ishlatish  uchun    qaytargich  materiallarining  
issiqlikka    chidamlilik  darajasi  ancha  yuqori 
bo‘lishi kerak. 
   Gomofokal 
faralarni 
tayyorlash 
uchun  
ishlatiladigan    materiallarning  hozircha  narxi 
ancha 
yuqorililigi, 
texnologik 
jarayonni 
murakkab  va  og‘irligi,  bu  turdagi  faralarni  keng 
ko‘lamda qo‘llanilishiga to‘sqinlik qilmoqda. 
   "Xella"  (Germaniya)  firmasi  tomonidan  fara 
konstruktsiyalarini 
rivojlanishining 
boshqa 
yo‘nalishiga 
mansub 
bo‘lgan 
ellipssimon 
qaytargichli  bosh  yoritish  farasi  taklif  qilindi. 
Ularning  tavsifnomasini    o‘ziga  xos  tomoni 
shundan  iboratki,    yaqinni  yoritish  rejimida 
lampaning 
yorug‘lik 
oqimidan 
to‘laroq 
foydalaniladi, ya’ni FIK nisbatan yuqori. 
   Bu  turdagi  faralarning  qaytargichi  ellips 
ko‘rinishiga  ega  bo‘lib,  yorug‘lik  oqimi 
gorizontal  tekislikda  vertikal  tekislikka  nisbatan  ancha  kengroq  taraladi.  eliptik 
qaytargichli  faraning optik tizimida  yorug‘lik nurlarining tarqalish sxemasi 5.13-
rasmda  keltirilgan.  Lampa  1  ning  cho‘g‘lanish  tolasidan  chiqqan  yorug‘lik  nuri 
qaytargich 2 dan qaytib tashqi  fokusdan o‘tadi va qavariq linza 4 da to‘g‘rilanadi. 
ekran  3  faraning  yorug‘lik-soya  chegarasini  belgilaydi.  Odatda    elleptik 
qaytargichli  faralar  uzoqni  yoritish  uchun      mo‘ljallangan parobalik qaytargichli 
faralar bilan bitta korpusga joylashtiriladi (5.14-rasm) 
   Bu      yorug‘lik-optik  sxemalarning  asosiy  kamchiligi  sifatida  faralarni 
tayyorlash texnologiyasining murakkabligi, tannarxining yuqoriligi va  faqat to‘rt 
farali  yoritish  tizimida  foydalanish  mumkinligi  bilan  cheklanganligini  ko‘rsatish 
5.13-rasm. Elleptik faraning optik tizimi: 
1 – lampa, 2 – qaytargich, 3 – ekran, 4 – linza, 5 -tarqatgich 
5.14-rasm. Parobalik va elleptik  
qaytargichlar o‘rnatilgan   bosh 
yoritish farasi: 
1- uzoqni yorittish qayargichi;  
2- yaqinni yoritish qaytargichi; 
3-gabarit chiroq 

---

 
224 
mumkin. 
   Hozirgi  vaqtda    avtomobillarning  yoritish  tizimida  qutblangan  yorug‘lik 
dastasi va tolali optik sxemalarni ishlatish borasida izlanishlar olib borilmoqda. 
     2013  yilda  Audi  (Germaniya)  kompaniyasi  dunyoda  birinchi  bo‘lib