G‘. N. Mahmudov

S
to‘xt
.
  avtomobilni  tezligini  kvadratiga 
proporsional  bo‘lsa,  zarur  yorug‘lik  kuchi   
I   
esa  to‘xtash  yo‘li  kvadratiga 
proporsional.  Bunday  faralarning  zarur  yorug‘lik  kuchi  avtomobil  tezligiga 
nisbatan to‘rtinchi daraja bilan o‘sadi. 
   Evropada  tasdiqlangan  me’yorlarga  ko‘ra  70-100  km/soat  (mos  ravishda  xo‘l 
va  quruq  yo‘l  uchun)  tezlik  bilan  harakatlanayotgan  avtomobil  haydovchisini 
to‘siqni vaqtida aniqlash uchun uzoqni yoritish faralarni yorug‘lik kuchi 40000kd 
dan  kam  bo‘lmasligi  kerak.  Ba’zi  bir  avtomobillarga  (shaharlar  aro  avtobuslarga 
va maxsus avtomobillarga) uzoqni yoritilishni kuchaytirish uchun qo‘shimcha fara 
va  fara-projektorlar  o‘rnatiladi.  Avtomobilga  o‘rnatilgan  hamma  faralarning 
yorug‘lik kuchining umumiy qiymati 225000kd oshmasligi kerak. Bu avtomobilni 

---

 
216 
110-140  km/soat  tezlik  bilan  harakatlanganda  to‘siqni  vaqtida  aniqlash  imkonini 
beradi. 
   Evropa va MDX davlatlarida yaqinni yoritishda asimmetrik va aniq yorug‘lik-
soya  chegarasiga  ega  bo‘lgan  unifikasiyalashgan  faralar  tizimi  ishlatiladi.  Bu 
faralar  tizimi  uchun  yorug‘lik-texnik  me’yorlar  BMT  EIK  ning    №1  va  №20 
qoidalari bilan belgilangan (№20 galogen lampali faralar uchun).   
   Bosh  faralarni  yaqinni  yoritish  rejimini  tekshirish  uchun  maxsus  ekrandan 
(5.6-rasm,  a)  foydalaniladi.  Vertikal  chiziq  VV′    yo‘lning  o‘ng  harakatlanish 
qismining  o‘qiga  to‘g‘ri  keladi.  HG  va  HG′  chiziqlar  (uzoqdan  qaraganda) 
avtomobil  harakatlanayotgan  yo‘lning  o‘ng  qismining  ikki  chekka  tomonini 
ko‘rsatadi.  HF  chiziq  yo‘lning  chap,  ya’ni  harakatga  qarama-qarshi  qismining 
tashqi  chekkasini  ifodalasa,  HF′  chiziq  yo‘lning  chap  qismining  o‘qiga  to‘g‘ri 
keladi.  Shunday  qilib,  HG′  chiziq  yo‘lning  umumiy,  ya’ni  uni  o‘ng  va  chap 
tomonlama  harakat  qismlarga  ajratadigan  o‘qini  ifodalaydi.  HE  chiziq  taxminan 
qarama-qarshi 
tomondan  kelayotgan  avtomobil  haydovchisi  ko‘zining 
traektoriyasiga  mos  keladi.  5.7-rasm  ekranni  yuqorida  keltirilgan  belgilanish 
ma’nosini tushuntiradi. 
   Asimmetrik  faralarning  yaqinni  yoritish  rejimidagi eng  muhim   deb quyidagi 
nuqtalar  hisoblanadi:  V50L  -ro‘paradan  kelayotgan  avtomobil  50  m  masofada 
bo‘lganda, uni haydovchisining ko‘zini holatini belgilaydigan nuqta; 50R va 75R 
-  faralarni  yo‘lning  o‘ng  chekka  qismini  50  va  75  m  masofalarda  yoritilganligini 
ifodalovchi nuqtalar:                 
   Yorug‘lik-soya  chegarasidan  yuqoridagi  III  zona  -  ro‘paradan  kelayotgan 
              5.6-rasm. Evropa yorug’lik taqsimlash tizimidagi bosh faralarni       
yaqinni (a) va uzoqni (b) yoritish rejimlarini tekshirish ekrani  
 

---

 
217 
avtomobil  haydovchisini  ko‘zini  qamashtirish  extimoli  katta  bo‘lgan  nuqtalar 
yig‘indisidan  iborat  va  bu  zona  uchun  ijozat  berilgan  yoritilganlik  darajasining 
minimal  qiymatlari  o‘rnatilgan.  IV  zona  esa  buni  aksicha  yo‘l  ko‘tarmasini 
yoritilganlik  darajasini  ifodalaydi  va  uning  uchun  minimal  ijozat  berilgan 
yoritilganlik darajasi o‘rnatilgan. 
   25R va 25L nuqtalar avtomobil oldidagi 25 m masofada yo‘lni ikki chekkasini 
yoritilganligini  ko‘rsatadi.  I  zona  yo‘lning  avtomobilga  juda  yaqin  (10-25m) 
bo‘lgan qismini yoritilganligiga mos keladi va yo‘lning yaqin qismlarini ortiqcha 
yarqirashiga,  uzoqroq  qismlarini  yoritilganligidan  juda  ham  keskin  farq  qilishiga 
yo‘l  qo‘ymaslik  maqsadida  bu  zona  uchun  ham  yoritilganlikning  ijozat  berilgan 
maksimal qiymatlarining eng kichik qursatkichlari o‘rnatilgan. 
Asimmetrik  faralarning  yaqinni  yoritish  rejimida  yorug‘lik  taqsimlanishining 
nazorat  nuqtalaridagi  yoritilganlikning  me’yoriy  qiymatlari  xalqaro  standartlarda 
keltirilgan (5.1-jadval). 
      Bosh  faralarning  uzoqni  yoritish  tizimini  va  nazorat  nuqtalaridagi 
yoritilganlikni  tekshirish  ekrani  5.6-rasm,b  da  ko‘rsatilgan.  Tekshirish 
quyidagicha  amalga  oshiriladi.  Faralarni  yaqinni  yoritish  tizimini  tekshirilgan 
holatini o‘zgarmasdan uzoqni yoritish tizimi yoqiladi. Bunda  uzoqni yoritishning 
yorug‘lik  dastasining  o‘qi  NN′  chiziqdan  yuqorida  joylashgan  maksimal 
yoritilganlik  nuqtasini  hosil  qiladi.  Yoritilganlik  NN
1
  chizig‘idan  joylashgan 
beshta nazorat nuqtalarida o‘lchanadi. 
      Bosh  faralarning  uzoqni  yoritish  tizimini  va  nazorat    nuqtalardagi    yoritil-
ganlikni  tekshirish  ekrani  5.6-rasm,b  da  ko‘rsatilgan.  tekshirish  quyidagicha 
amalga  oshiriladi.    Faralarni  yaqinni  yoritish  tizimini  tekshirilgan  holatini 
o‘zgartirmasdan  uzoqni  yoritish  tizimi  yokiladi.  Bunda  uzoqni  yoritishning 
yorug‘lik dastasining o‘qi ekranda HH
1
 chiziqdan yuqorida  joylashgan maksimal 
yoritilganlik  nuqtasini  hosil  kiladi.  Yoritilganlik,  HH
1
  chizig‘ida  joylashgan 
beshta  nazorat  nuqtalarida  o‘lchanadi.  Uzoqni  yoritishda  talab  kilinadigan 
      
5.7-rasm. Faralarni tekshirish ekranidagi(5.6-rasm) nazorat nuqtalarni yo’lning 
perspektiv ko’rinishidagi holati 
 

---

 
218 
yoritilganlik me’yorlari 5.2-jadvalda keltirilgan. 
 
                                                                                                                   5.2- jadval