G. Gutlyýew Awtomatlaşdyrylan taslama düzmegiň ulgamlary Системы Автоматизированного проектирования

Wariantlar boýunça ýumuşlar
Ýumuş: Tora maksatnamasyny ulanyp, ÇM-iň ulag meselesini çözmeli, çözüwiň ykdysady manysyny düşündirmeli. Maglmatlaryň üýtgedilen ýagdaýynda meseläni gaýtadan çözmeli.
№ 1

Bj Ai	70	120	105	105
90	^14	^8	^17	^5
180	^21	^10	^7	^11
150	^3	^5	^8	^4

№ 2

Bj Ai	60	70	110
150	^6	^10	^4
60	^12	^2	^8
30	^5	^4	^7

№ 3

Bj Ai	25	25	50	100
60	^3	^2	^8	^4
70	^1	^4	^7	^6
70	^5	^8	^2	^9

№ 4

Bj Ai	20	180	70	180
90	^5	^9	^2	^7
110	^4	^11	^3	^4
200	^2	^8	^10	^7

№ 5

Bj Ai	20	10	35	45	20
30	^3	^2	^1	^5	^2
50	^4	^3	^7	^1	^6
50	^2	^7	^4	^6	^8

№ 6

Bj Ai	70	65	35	30
40	^2	^5	^4	^7
80	^1	^1	^3	^9
30	^7	^2	^8	^2
50	^1	^6	^4	^5

№ 7

Bj Ai	27	53	30	40	20
70	^5	^2	^7	^4	^3
30	^3	^1	^6	^5	^1
30	^8	^2	^3	^8	^2
40	^7	^9	^10	^2	^4

№ 8

Bj Ai	30	20	20	50
40	^5	^2	^2	^7
35	^2	^5	^1	^2
35	^3	^8	^3	^8
60	^4	^7	^4	^6

№ 9

Bj Ai	45	20	15	30
30	^2	^5	^3	^5
20	^5	^1	^2	^1
30	^7	^3	^1	^1
10	^1	^4	^5	^9

№ 10

Bj Ai	40	20	60	10
25	^7	^9	^3	^7
25	^2	^1	^4	^8
80	^6	^2	^8	^3
20	^5	^4	^7	^7

№ 11

Bj Ai	25	25	40	20
30	^1	^2	^7	^8
30	^2	^3	^6	^9
30	^1	^4	^3	^6
10	^5	^2	^7	^1

№ 12

Bj Ai	30	20	80	35
70	^1	^4	^5	^2
50	^7	^2	^3	^4
40	^6	^2	^4	^2
60	^3	^4	^6	^5

№ 13

Bj Ai	25	10	25	50
40	^2	^5	^3	^5
20	^5	^1	^2	^1
50	^7	^3	^1	^1
10	^1	^4	^5	^9

№ 14

Bj Ai	35	42	36	51	35
60	^5	^2	^7	^4	^3
40	^3	^1	^6	^5	^1
30	^8	^2	^3	^8	^2
40	^7	^9	^10	^2	^4

№ 15

Bj Ai	30	10	25	35	30
20	^3	^2	^1	^5	^2
60	^4	^3	^7	^1	^6
50	^2	^7	^4	^6	^8

№ 16

Bj Ai	50	10	30	30
30	^5	^2	^2	^7
45	^2	^5	^1	^2
45	^3	^8	^3	^8
50	^4	^7	^4	^6

4.5. Kedrwin maksatnamasynda ýönekeý çyzgylary ýerine ýetirmek.
Işiň maksady: Çyzgy redaktory Kedrwin-i ulanyp, ýönekeý çyzgylary ýerine ýetirmeklige talyplary türgenleşdirmek.

Gerekli enjamlar: personal kompýuterler.
Zerur maglumatlar.
Kedrwin maksatnamasynyň kömegi bilen inženerjilik kärinde zerur bolan tekizlik we giňişlik çyzgylaryny ýerine ýetirmek mümkindir.

Kedrwin maksatnamasyny baş menýudan ýa-da iş stolundaky nyşanyndan çagyrmak bolar. Ekrana iş penjiresi çykyp, menýular setirinden:

Файл – Новый чертеж punktuny saýlaň.

Taslamasy düzülýän obýektiň proýeksiýasyny kesgitläliň. Her proýeksiýanyň öz ady bardyr (вид спереди – öňünden görnüş, вид сверху – depesinden görnüş, ...). “Вид” (görnüş) – umumy proýeksiýanyň ady we niýetlenmesidir.

Eger obýektiň gurulýan proýeksiýasy sanawdaky atlaryň biri bilen gabat gelýän bolsa, şony hem saýlamalydyr. Eger Sizde faýl görnüşündäki surat ýa-da taslanýan obýektiň suratynyň faýly bar bolsa, onda ony obýektiň proýektirlenýän penjiresiniň fony (düşegi) hökmünde kabul etmek bolar. Şeýle fonda proeksiýanyň şekilini geçirmek aňsat bolup, oňa proeksiýanyň eskiziniň faýly hem diýilýär.

Entek eskizimiz ýok hasap edeliň. Onda dialog penjiresinde utgaşdyryjyny“Без эскиза” ýagdaýynda goýup, Выполнить komandasyny bereliň.

Proeksiýanyň penjiresiniň ilkinji taýýarlamasyny biraz ulaldalyň. Eger çyzgymyz eke-täk bolsa, onda maksatnamanyň tutuş penjiresini hem eýelemek bolar.

Proeksiýanyň şekiliniň direg nokatlaryny görkezeliň. Eskizimiz ýok, onda iş meýdanynyň islendik bir nokadyny belläliň (birnäçe nokatlary hem bellemek bolar).

Enjamlar panelinde suratly basgyja basalyň. Onda biz proeksiýanyň grafiki elementleriniň girizilýän tapgyryna geçeris. Bar bolan direg nokatlaryny ulanyp ýa-da olary grafiki elementler girizilýärkä döredip (elementiň nobatdaky nokady görkezilende Ctrl klawişini basyp saklamalydyr), obýektiň proýeksiýasynyň eskiz şekilini gurmaga synanşalyň.

Obýektiň eskiz şekilini gurmak – şekili “прямая линия” (“göni çyzyk), “окружность”(“töwerek”), “дуга окружности по двум точкам и центру” (“iki nokady we merkezi boýunça töweregiň dugasy”), “дуга окружности по трем точкам на дуге” (“dugadaky üç nokat boýunça töweregiň dugasy”), “эллипс” (“ellips”) we “плавная кривая” (“endigan egri”) ýaly grafiki elementleriň kömegi bilen direg nokatlarynda şekili emele getirmekdir.

Grafiki elementleri juda anyk ýerleşdirjek bolup çalyşmaly däldir. Entek biz obýektiň diňe eskiz şekilini gurýarys.

Gapdaly kesilip oýulan tekiz halkanyň proeksiýasyny gurmaga synanşalyň.

Ilki bilen, merkezli dugany çyzmak üçin “Две точки на дуге окружности и точка в центре” basgyjyny – elementini saýlalyň. Element saýlanandan soň, syçanyň görkezgiji proýeksiýa meýdanyna – bellenen direg nokadynyň üstüne eltilip, çep basgyç basylyar. Syçanyň görkezgiji özboluşly merkezli duga öwrüler, aşakda, ýagdaý setiriniň gapdalynda bolsa, 1 sifr dorär. Bu – duganyň birinji nokadynyň bellenendigini aňladýar. Ctrl klawişini basyp saklap, ýene bir nokady görkezeliň. Şeýle ýol bilen 1-nji nokatdan soň, iki nokat dikeldilse, onda “Merkezli duga” grafiki elementi dörär. Şunlukda, 1-nji nokat – duganyň başlangyjy, 2-nji kokat- sagat peýkamynyň tersine duganyň ahyrky nokadyny, 3-nji nokat bolsa duganyň üstünde ýatan töweregiň merkezini aňladar.

Dymma boýunça çyzygyň tipi-“tutuş esasy” çyzykdyr. Bu tipi sanawdan çyzygyň başga tipi bilen çalyşmak mümkindir. Şeýle saýlamadan soň, nobatdaky girizilýän element çyzygyň saýlanan tipi görnüşinde şekillendiriler.

Alnan duga boýunça keseligine ok çyzygyny geçirmäge synanyşalyň. Onda grafiki element “прямая линия” (“göni çyzyk”), onuň şekillendirme tipi bolsa – тонкая штрих- пунктирная линия (“inçe ştrih- punktirli çyzyk”) saýlarys. Bizde duganyň – töweregiň merkez nokady kesgitlenen. Çen bilen töweregiň üstünde ýatan nokatlary kesgitläp, ok çyzygyny geçireliň. Şular ýaly usulda dikligine ok çyzygyny hem şekillendireliň. Ok çyzyklarynyň töweregiň üstünde ýatan gyraky nokatlaryny Ctrl klawişini ulanyp kesgitledik.

Çyzygyň tipini ýene üýtgedip, «сплошная основная» (“tutuş esasy”) edeliň we öňki merkezi nokatdan kiçi radiusly töwerek hem-de kesigi aňladýan üç sany kesim çyzalyň. Aşakdaky figurany alarys:

suratly enjama basalyň. Biz proýeksiýanyň ölçeg toruny girizmek tapgyryna geçeris. Ölçegler bar bolan direg nokatlaryna goýulýarlar. Her ölçeg direg çyzygyndan hem-de degişli ölçeg ululygyndan-nominaldan ybaratdyr.

Direg çyzyklary direg nokatlaryna daýanýarlar. Bir direg çyzygynda birnäçe direg nokatlary ýerleşip bilerler. Ölçegler X we Y oklarynyň boýuna, şeýle hem erkin oklar boýunça ugrukdyrylýar. Ölçeg-munuň özi, degişli oklaryň ugruna geçirilen direg çyzyklaryna bagly bolup, iki nokadyň arasyndaky uzaklygy aňladýar. Ölçegler, aralyklary görkezmekden başga, nokatlaryň ýagdaýlaryny hem berkidýärler. Berkitmek-nokada birnäçe ölçegleri bagly etmek bilen, onuň erkinlik derejesini
çäklendirmekdir. Nokatlara grafiki elementler hem daýanany üçin, olar hem berkidilýärler.

Başda ok çyzyklarynyň ýagdaýlaryny berkideliň. Kese (gorizontal) oky Y okunyň boýuna ugrukdyrylan (syçanyň görkezgiji bilen degişli başgyja basýarys) çyzykly ölçeg boýunça berkideliň. “Опора меньшей координаты размера” (“Ölçegiň kiçi örküniň diregi”) basgyjyna basyp, proýeksiýada iki nokady belläliň. Bu nokatlarda ujy aşak gönükdirilen kiçi görkezgiçler peýda bolar. Dogrudan hem, eger Y oky elmydama aşakdan ýokary ugrukdyrylan bolsa, onda ölçegiň kiçi örki beýlekiden aşakda bolar. Şony hem görkezgiçler aňladýarlar.

Indi “Опора большей координаты размера” (“Ölçegiň uly örküniň diregi”) basgyjyna basalyň we öňki bellän nokatlarymyzdan aralygyny görkezjek bolýan nokadymyzy belläliň. Bu nokatda ujy ýokaryk ugrukdyrylan görkezgiç dörär hem-de bellenen nokadyň ölçegiň uly örküne degişlidigini aňladar. Şu işlerden soň, ölçegiň nominalyny (ululygyny) girizeliň. Goý, başda nominalyň ululygy nula deň diýeliň. Başgaça, ölçegiň uly we kiçi örkleri biri-birine ýelmeşen çykaryş çyzyklarynda ýatýar diýip hasap edeliň. Mundan hem başga, bu ölçeg görünmeýän bolsun. Onda ýeke-täk mesele – üc nokadyň bir göni çyzykda ýatýandygyny görkezmekdir. Indi “Готово”(“Taýyn”) basgyjyna basalyň. Ölçeg çyzgynyň proýeksiýasyna giriziler. Şular ýaly usulda, dik (wertikal) ok çyzygynyň nokatlarynyň hem-de duganyň merkeziniň bir göni çyzykda ýatýandygyny görkezeliň.

Indi diametriň ölçegini kesgitläliň. Bu ölçegiň tipini sanawdan “Диаметр” kesgitläp, “Центр радиальных размеров” (“Radial ölçegleriň merkezi”) basgyjyna basalyň. Proýeksiýada bu diametriň merkezi boljak nokady görkezeliň. Bu nokatda “haç”(“uly goşmak”) belgisi dörär. “Опора меньшей координаты размера” basgyjyna basalyň. Bu ýagdaýda, töwerekde ýatan hem-de diametri aňladýan proýeksiýanyň nokadyny görkezmelidir. Bu nokatlaryň hemmesini görkezeliň. Olaryň hemmesinde görkezgiçler dörär.

Ölçegiň görünmegine degişli basgyjyň ýagdaýyna seredeliň. Eger ol häzirki wagtda “Показать размер на чертеже” (“Çyzgyda ölçegi görkezmeli”) diýlip atlandyrylan bolsa, onda ölçeg görner ýaly, basgyç aňry itilen bolmalydyr. Eger basgyç “Не показывать размер на чертеже” atlandyrylan bolsa, oňa degmek gerek däldir. Diametriň ölçeginiň nominalyny “80” girizip, “Готово” (“Taýyn”) basgyjyna basalyň.

Ölçegiň diametr tipini üýtgetmän, ýene “Центр радиальных размеров” (“Radial ölçegleriň merkezi”) basgyjyna basalyň hem-de beýleki kiçi diametri kesgitlemäge ýardam edýän nokady görkezeliň. Diametriň ölçeginiň nominalyny “30” girizip, “Готово” basgyjyna basalyň.

Ölçegiň tipini “Размер линейный” (“Çyzykly ölçeg”) görnüşe üýtgedip, X okuna paraller okuň ugryny görkezeliň. “Опора меньшей координаты размера” basgyjyna basyp, ölçegiň çepki çykaryş çyzygy direnjek nokady görkezeliň. “Опора большей координаты размера” basgyjyna basyp, ölçegiň sagky çykaryş çyzygy direnjek nokady görkezeliň. Ölçegiň nominalyny “25” girizip, “Готово” basalyň

Y okuna parallel okuň ugruny görkezeliň. Biz nokatlary gorizontal oka görä simmetrik ýerleşdirmekçi bolýarys. Onuň üçin Y okunyň boýuna iki ölçegi görkezmeli bolarys. Olaryň biri okdan aşaky simmetrik nokatlara çenli aralygy, beýlekisi bolsa, pazyň( oýugyň) giňligini aňlatmalydyr. Birinji ölçeg görünmeýän, ikinjisi bolsa, görünýän bolmalydyr.

Bu iki ölçegleri girizenimizden soň, ýene bir üýtgeşik ölçegi ulanalyň. Ölçegiň tipini “Скругления” («Aýlama») saýlalyň, eke-täk “Опора меньшей координаты размера” basgyjyna basalyň we grafikanyň elementleriniň birleşýän hem-de aýlawly edilmeli nokatlaryny görkezeliň. Şeýlelikde aýlawly edilmeli nokatlaryň ölçegi diňe bir gezek görkezilýär. Özi hem nokatlaryň hemmesi birinji nokadyň töwereginde ýerleşmelidir. Her ölçeg aýratyn girizilýär, ýöne, haçanda, bir ölçeg beýleki ölçeg bilen ýanaşanda, ýagny, proýeksiýada aýratyn ölçeg “adajyklary” bolmasa, onda olar bilelikde nokatlaryň toruny emele getirýär.

“Ýanaşma” diýlip, şol bir direg nokadyna birden köp ölçeg direnýän bolsa aýdylýar. Eger nokat, çyzykly bagly däl örkler ulgamyny emele getirýän ölçegler üçin ulanylan bolsa, onda nokat öz reňkini melewşe reňke özgerdýär. Ak nokatlar galmaly däldir.

- suratly basgyja basalyň. Proýeksiýanyň hakyky şekiliniň gurulmagy, ýagny, grafiki elementleriň ölçeg toruna laýyklykda ýerleşmegi başlanar. Eger ölçeg tory ýalňyşsyz berlen bolsa, onda gurulma üstünlikli geçer

.

- suratly basgyja basalyň. Biz tasa getirmegiň elementleriniň girizilýän tapgyryna geçeris. Biziň görkezen ölçeglerimiz proýeksiýada awtomatiki ýerleşerler. Biz olary süýşürip, ýazgy goşup, çykarylmalary, kesikleri, ýaryklary, büdür-südürligi bellemegiň tekst ýazgylaryny görkezip we ştrihlenen oblasty kesgitläp bileris. Başgaça her proýeksiýany tasa getireris.

- suratly basgyja basalyň. Biz çyzgyda obýektiň hemme proýeksiýalarynyň gutarnykly ýerleşdirilýän tapgyryna geçeris. Maksatnama awtomatiki suratda çyzgynyň ülňüsini saýlar we onda proýeksiýalary ýerleşdirer. Käbir şekiller göwnümizden turmasa, biz olary düzedip hem bileris.

Çyzgynyň ştampyny doldurmak üçin menýalar setirinden “Подготовка – основнaя надпись- Да” (“Taýynlyk-Esasy ýazgy - Hawa”) buýrugyny bereliň. Esasy ýazgynyň meýdanlaryny dolduryp, dialog penjiresini ýapalyň.

- suratly basgyja basalyň. Bizden “AвтоKД” ulgamynyň serwerine elektron poçta boýunça iberilmeli faýlyň adyny görkezmeklik teklip ediler. Bu faýly tasa getirenimizde, düzüji penjirede serwere iberilýän elementleri göreris. Elementleriň düýbünden bolmazlygy hem mümkin, diýmek, faýlda grafiki maglumatlar ýokdur. Hähili hem bolsa, serweriň salgysy üçin “Файл Настройки – Адрес сервера» buýrugyny yygnap, faýly “Aвto KD” serwerine ibermelidir. Serwerden jogap faýlyny alyp, ondan hat bölegini tapawutlandyrylyp aýralyň.

- suratly basgyja basalyň. Jogap faýlynyň adyny we onuň ýerleşen salgysyny

görkezeliň.

suratly basgyja basyp çyzgyny printerde çap edeliň. Munda printeriň görnüsini, sahypalaryň gönükdirilmesini (kitap yaly, albom ýaly) saýlap, çyzgynyň sahypalardaky boleklerini cap ederis. Bölekleri ýerbe-ýer ýelimläp, tutuş çyzgyny alarys.


Işi yerine ýetirmegiň tertibi.
a) Zerur maglumatlary öwrenmeli we depderiňize gysgaça ýazgy etmeli.

b) Barlag soraglaryna jogap bermeli.

ç) Degişli wariant boyunça barlag ýumuşlaryny ýerine yetirip, hasabaty tabşyrmaly.

Barlag soraglary

1. 
   Çyzgy proýeksiýasynyň penjiresiniň açylyş yzygiderligini aýdyp bermeli.
   
2. 
   Gapdaly kesilip oýulan tekiz halkanyň şekiliniň gurluşyny kompýuterde görkeziň.
   
3. 
   Proýeksiýanyň ölçeg toruny girizmek tapgyryny düşündiriň.
   
4. 
   Proýeksiýanyň hakyky şekilini gurmak, tasa getirmegin elementlerini girizmek hem-de obýektin hemme proýeksiýalaryny gutarnykly yerleşdirmek tapgyrlaryny görkeziň.
   
5. 
   «Авто КД» ulgamynyň serwerine elektron poçta boyunça faýly ibermek, jogap faýlyny almak we çyzgyny printerde almak tapgyrlaryny beýan ediň.
   

Wariantlar boýunça ýumuşlar

Çyzgyny Kedrwin maksatnamasynda ýerine ýetiriň.

R

d₂

l₂=d₂

d1

l₁

Wariant №	Parametrleriň bahalary ( sm )
	diametr d1	diametr d2	uzynlyk l1	uzynlyk l2	radius R
	90	40	30	40	2,5
	95	40	32	40	2,5
	100	45	35	45	2,5
	85	40	30	40	2,5
	90	35	25	35	2,5
	120	50	40	50	2,5
	105	40	30	40	2,5
	110	45	35	45	2,5
	115	45	30	45	2,5
	120	60	40	60	2,5
	110	50	30	50	2,5
	100	40	30	40	2,5
	110	45	30	45	2,5
	80	30	20	30	2,5
	90	36	25	36	2,5
	100	40	35	40	2,5

Edebiýatlar:

1. 
   Норенков И.П. САПР. Принципы построения и структура.
   

Минск. "Вышэйшая школа" – 1987г. – 124с.

2. 
   Райан Д. Инженерная графика в САПР.- М.: Мир , 1989-392с.
   
3. 
   Разработка САПР. В10 кн. Практ. Пособие. М.:Высшая. шк., 1990г
   
4. 
   Полещук Н.Н. Самоучитель Аuto САD 2002. CПб, 2002. – 608с.