G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

Muskul sistemasi
Odam organizmida 600 dan ortiq muskul bo'lib, katta yoshli odam 
tanasi vaznining 45-50% ni tashkil qiladi. Odamning harakatlari, mehnat 
faoliyati, nutqi, nafas olish harakatlari va boshqa fiziologik funksiyalari 
muskullarning guruh-guruh bo'lib, reflektor harakat qilishi natijasida 
sodir b o ia d i. M usku llar a tro f-m u h itd a g i turli o m illarn in g sezgi 
organlariga ta ’sir qilishi va ana shu ta ’sirning markazga intiluvchi nervlar 
orqali bosh miyaga yetib borib, analiz-sintez jarayonlari natijasida 
m ark azd an qochuvchi nerv la r o rq ali m u sku llarga kelishi tu fay li 
harakatlanadi. Bundan tashqari, ichki organlarning faoliyati skelet 
muskullarining funksional holatiga reflektor ravishda ta ’sir etadi.
178
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Muskullar harakatlanish organi bo'lib, nerv tolalari va biriktiruvchi 
to'qim alardan tuzilgan. Muskul to'qimasi hujayralardan tashkil topgan, 
bo'lib, hujayraning ichidagi qisqaruvchi tolalar miofibrillar deb ataladi. 
Muskul to'qimasining tuzilishi va funksiyasiga ko'ra ko'ndalang yo'lli 
va silliq muskullarga ajratiladi. Ko'ndalang yo'lli muskullar, asosan skelet 
muskullari bo'lib, silliq tolali muskullar esa ichki organlar, qon tomirlar 
devorida uchraydi. Muskul muskul tolalari yig'indisidan iborat bo'lib, 
bu tolalar biriktiruvchi to'qim a yordamida o'zaro birikkan. Muskul 
tashqi tomondan ham biriktiruvchi to'qim a bilan o'ralgandir.
Har qanday muskulning boshlanish qismi - boshi va birikish qismi -
dumi bo'lib, keng tanasi, y a’ni qorni muskul tolalaridan tuzilgan. Muskul 
boshi bilan tanaga yaqin suyakka, dumi bilan tanadan uzoqroqdagi 
suyakka birikib, qisqarganda bo'g'im da harakat sodir bo'ladi. Muskul 
tolalarining yo'nalishiga qarab duksimon, yarim patsimon, ikki yoqlama 
patsimon, tasmasimon va ikki qorinchali bo'lishi mumkin. H ar qaysi 
muskul tashqi tomondan biriktiruvchi to'qim adan tuzilgan yupqa parda 
bilan o'ralgan, bu parda fastsiya deb ataladi. Fastsiya alohida muskulni, 
bir qancha muskulni va muskullarning hammasini o'rab turishi mumkin.
Yumaloq muskullar og'iz, ko'z atrofida uchraydi. K alta y o 'g 'o n
muskullar baquvvat bo'lib, yuqorigi, pastki kamarlarda va gavda orasida 
uchraydi (masalan, dumbaning deltasimon muskullari). Organizmdagi 
m uskullar boshlanish, birikish joyiga k o 'ra , yelka-bilak m uskuli, 
funksiyasiga ko'ra, chaynash muskuli, bukuvchi muskullar va hokazo, 
tu zilishiga k o 'r a , ikki boshli yarim payli m uskul va b o sh q alar; 
joylashishiga ko 'ra peshona, yelka muskullari va hokazo; shakliga ko'ra 
trapetsiyasimon, rombsimon muskullar deb ataladi va hokazo.