G. A. Dushanova, N. A. Yunusova, S. A. Xalilova genetikadan masalalar yechish usullari

GENLARNING O’ZARO TA’SIR ETISH XILLARI

1.GENLARNING KOMPLEMENTAR TA’SIRI

Genotipda genlar birgalikda belgining rivojlanishiga olib kelishi ularning komplementar yoki to’ldiruvchi ta’siri deyiladi. Har bir gen o’zi alohida muayyan belgini rivojlantira olmaydi. Genlarning bunday ta’risi xushbo’y hidli oq gulli no’xatni o’zaro chatishtirishda aniqlangan, olingan birinchi bo’g’in duragaylar qizil gulli bo’lgan.

Mavzuga doir masalalar.

1-MASALA.Tovuqning yong’oqsimon tojli formalari oddiy tojli xo’roz bilan chatishtirilgan qo’yidagicha natija olingan:

A) tovuq, xo’rozlarning 50 % yong’oqsimon, 50% gulsimon tojli B) hamma tovuq va xo’rozlar yong’oqsimon tojli

V) tovuq va xo’rozlarningi 50% yong’oqsimon, 50% no’xatsimon tojli

G) tovuq va xo’rozlarning 25 % gulsimon, 25% no’xatsimon, 25% yong’oqsimon, 25% oddiy tojli bo’lgan. Chatishtirishda ishtirok etgan tovuq va xo’rozlar F₁ duragaylarining genotipini aniqlang.

Ishlash usuli
R Fenotip	yong’oqsimon		oddiy
genotip	RRPp	x	rrpp
gameta	Rp rp		Rp
F1 fenotip	yong’oqsimon		Gulsimon
genotip	RpPp		Rrpp

A.

Ishlash usuli
R Fenotip	yong’oqsimon		oddiy
genotip	RRPP	x	rrpp
gameta	RP		rp
F1 fenotip		yong’oqsimon
genotip		RrPp

B.

Ishlash usuli
R Fenotip	yong’oqsimon		oddiy
genotip	RrPP	x	rrpp
gameta	RP rP		rp
F1 Fenotip	yong’oqsimon		no’xatsimon
genotip	RrPp		rrPp
	50%		50%

V.

Ishlash usuli
R Fenotip	yong’oqsimon				oddiy
genotip	RrPp			x	rrpp
gameta	RP Rp rP rP				rp
F1 Fenotip	yong’oqsimon	gulsimon	no’xatsimon		oddiy
genotip	RrPp	Rrpp	rrPp		rrpp
	25%	25%	25%		25%

G.


2-MASALA. Genotipi har xil bo`lgan oq pillali ikkita ipak qurtining kapalaklari chatishtirilganda F1 da sariq pillali duragaylar hosil bo`ldi. Ularning erkagi va urg`ochisi o`zaro chatishtirilganda. F2da ikki xil fenotipik sinf 7/9 nisbatda oq va sariq pillali ipak qurtlari paydo bo`ldi. F2 da tut ipak qurti kapalaklarining genotipini aniqlang.

BERILGAN:

Oq pilla Oq pilla

P ♀AAbb x ♂aaBB

(gomozigotali) (gomozigotali)

Gametalar olinadi va mazkur gametalar o`zaro chatishtirilib F₁ (birinchi avlod) duragaylarini hosil qilinadi.

YECHISH:

♀AAbb x ♂aaBB

A b a B

F₁ sariq pilla

AaBb

JAVOB: F₁ da faqat bir xil genotipga ega organizmlar hosil bo`ladi. Ya`ni: AaBb

1. F₁ avloddan necha xil gameta olinadi.

   
   

AaBb

A a


B b B b

IZOH: AaBb genotipdan 4 xil gameta olinadi. Bular: AB, Ab, aB, ab

Sariq pilla Sariq pilla

P X

AaBb AaBb

YECHISH:

Dastlab gameta olinadi va olingan gametalar PENNET katagiga joylashtiriladi.

4 xil gameta olinadi. Bular AB Ab aB ab

AaBb

A a


Gametalar: B b B b

x AB Ab aB ab

AB Ab aB ab	AABB Sariq	AABb sariq	AaBB sariq	AaBb sariq
	AABb sariq	AAbb oq	AaBb Sariq	Aabb oq
	AaBB Sariq	AaBb Sariq	aaBB oq	aaBb oq
	AaBb Sariq	Aabb Oq	aaBb oq	aabb oq

JAVOB: Olingan avloddan 9 tasi sariq pillali ipak qurti bo`ladi. Bular AABB(1ta), AABb(2ta), AaBB(2ta), AaBb(4ta). 7 tasi oq pillali ipak qurtini hosil qiladi.

3-MASALA.Genlarning komplementar ta’sirida oshqovoq mevasi shakining rivojlanishi. Buning uchun genotipi bo’yicha har xil fenotipi bo’yicha bir xil belgilarni chatishtirish natijasida ota-onada yo’q belgi namoyon bo’ladi.

Masalan: AAbb x aaBB yumaloq belgili.

Ishlash usuli:

R Fenotip

Yumaloq

Yumaloq

Genotip

AAbb

x

aaBB

gameta

F1 Fenotip

Gardishsimon

Genotip

AaBb

F2 Fenotip

Gardishsimon

Gardishsimon

Genotip

AaBb

x

AaBb

Gameta

AB

Ab

aB

ab

AB

Ab

aB

ab

Demak, F₂ dagi gametalarni pennet katagiga solamiz.

♂ ♀	AB	Ab	aB	ab
AB	AABB Gardishsimon	AABb Gardishsimon	AaBB Gardishsimon	AaBb Gardishsimon
Ab	AABb Gardishsimon	AAbb Sharsimon	AaBb Gardishsimon	Aabb Sharsimon
aB	AaBB Gardishsimon	AaBb Gardishsimon	aaBB Sharsimon	aaBb Sharsimon
ab	AaBb Gardishsimon	Aabb Sharsimon	aaBb Sharsimon	aabb Uzunchoq

Fenotip - 9 : 6 : 1

Genotip – 1 : 2 : 2 : 4 : 1 : 2 : 1 : 2 : 1

Genotipik guruhlar				Fenotipik guruhlar
№	Genotip	Takrorlanish				Fenotip
1	AABB	1	9		Gardishsimon
2	AABb	2
3	AaBB	2
4	AaBb	4
5	AAbb	1	3		Sharsimon
6	Aabb	2
7	aaBB	1	3
8	aaBb	2
9	aabb	1	1		Uzunchoq

2. GENLARNING EPISTAZ TA’SIRI
Allel bo’lmagan dominant genlardan birining fenotipda ikkinchisidan ustunlik qilishi epistaz deb ataladi.

Mavzuga doir masalalar.

1-MASALA. Otlar junining kulrang belgisi ikki noallel dominant gen ishtirokida rivojlanadi. Ularda B qora, b malla junning rivojlanishiga sababchi bo’ladi. Boshqa xromosomada joylashgan I gen esda B va b genlar funksiyasini susatiradi. Ot zavodida gomozigota kulrang biya bilan malla junli ayg’ir chatishtirilgan. F₁ da kulrang otlar hosil bo’lgan. Ular o’zaro chatishtirilganda F₂ da 12 ta kulrang, 3 ta qora va bitta malla junli otlar hosil bo’lgan. Chatishtirishda ishtirok etgan biya va ayg’irning, F₁va F₂ duragay otlarning genotipini aniqlang.

Ishlash usuli
R Fenotip	kulrang				malla
Genotip	IIBB			x	iibb
gameta	Ib				ib
F1 Fenotip	kulrang				kulrang
Genotip	IiBb		x		IiBb

F₂ fenotip

genotip

♂ ♀