G. A. Dushanova, N. A. Yunusova, S. A. Xalilova genetikadan masalalar yechish usullari

X va Z xromosoma bilan bog’liq holda

nasldan-naslga o’tadigan belgilar

Dominant belgi	Resessiv belgi
Kanareykada
Patining yashil rangi	Patning jigar rangi
Tovuqda
Chipor pat	Chipor emas pat
Drozofilla meva pashshasida
Kulrang tana	Sariq tana
Qizil ko’z	Oq ko’z
Tut ipak qurtida
Urug’ining oq rangi	Urug’ining qora rangi
Odamda
Qonning normal ivishi	Gemofiliya
Ko’zning normal ko’rishi	daltonizm

1-MASALA.Drozofila pashshasida ko`zning oq rangli X-xromasomadagi retsessiv genga bog`liq.Agar oqko`zli urg`ochi pashsha qizil ko`zli erkak pashsha bilan chatishtirilsa F<sub>1</sub>da ajralish qanday boradi.Birinchi avlod duragaylari o`zaro chatishtirilsa-chi?

Qizil ko`z – AA,Aa

Oq ko`z- aa

Pashshalarda urg`ochi XX, erkagi XY

a)BERILGAN:

Ko`zi oq Qizil ko`zli

P ♀X^aX^a x ♂X^AY

(gomozigotali) (geterozigotali)

YECHISH: Quyidagicha gameta olinadi.

♀ X^aX^a x ♂ X^AY

X^A X^A X^A Y

IZOH: bunda gametalar nisbari: ♀ 2:2 ♂ demak, ♀ X^a X^a va ♂ X^A Y

Olingan gametalar pinnet katakchasiga joylashtiriladi va fenotip, genotip bo`yicha ajralish nisbati aniqlanadi:

X^A Y

X^a X ^a	X^AX^a	X^aY
	X^AX^a	X^aY

JAVOB: Urg`ochi pashshalar qizil ko`zli, erkak pashshalar oq ko`zli
b)BERILGAN:

qizil ko`zli oq ko`zli

P ♀X^AX^a x ♂X^aY

YECHISH: Quyidagicha gameta olinadi.

♀ X^aX^a x ♂ X^aY

X^A X^a X^a Y

IZOH: Bunda gametalar nisbari: ♀ 2:2 ♂ demak, ♀ X^A X^a va ♂ X^a Y

Olingan gametalar pinnet katakchasiga joylashtiriladi va fenotip, genotip bo`yicha ajralish nisbati aniqlanadi:

X^a Y

X^A X ^a	X^AX^a	X^AY
	X^aX^a	X^aY

JAVOB: 1ta qizil ko`zli urg`ochi, 1 ta qizil ko`zli erkak, 1ta oq ko`zli urg`ochi va 1 ta oq ko`zli erkak pashsha tug`iladi.
2-MASALA.Qizil ko`zli gomozigota urg`ochi pashsha oq ko`zli erkak pashsha bilan chatishtirilsa F1 va F2da,ko`z rangining nasilga o`tishi qanday boradi?

a)BERILGAN:

qizil ko`zli oq ko`zli

P ♀X^AX^A x ♂X^aY

(gomozigotali) (geterozigotali)

YECHISH: Quyidagicha gameta olinadi.

♀ X^AX^A x ♂ X^aY

X^A X^A X^a Y

IZOH: Bunda gametalar nisbari: ♀ 2:2 ♂ demak, ♀ X^A X^A ♂ X^a Y

Olingan gametalar pinnet katakchasiga joylashtiriladi va fenotip, genotip bo`yicha ajralish nisbati aniqlanadi:

X^a Y

X^A X ^A	X^AX^a	X^AY
	X^AX^A	X^AY

JAVOB: Urg`ochi va erkak pashshalar ko`zi 100% qizil ko`zli bo`ladi.

b)BERILGAN:

qizil ko`zli qizil ko`zli

P ♀X^AX^a x ♂X^AY

YECHISH: Quyidagicha gameta olinadi.

♀ X^AX^a x ♂ X^AY

X^A X^a X^A Y

Izoh: bunda gametalar nisbari ♀ 2:2 ♂ demak, ♀ X^A X^a va ♂ X^A Y

Olingan gametalar pinnet katakchasiga joylashtiriladi va fenotip, genotip bo`yicha ajralish nisbati aniqlanadi:

X^A Y

X^A X ^a	X^AX^A	X^AY
	X^AX^a	X^aY

JAVOB: 2ta qizil ko`zli urg`ochi, 1 ta qizil ko`zli erkak va 1 ta oq ko`zli erkak pashsha tug`iladi.

3-MASALA.Otasi gemofiliya bilan og`rigan, onasi sog`lom, oilada tug`ilgan o`g`il esa gemofiliya bilan kasallangan.Bunda o`g`ilga gemofiliya otasidan o`tgan deb aytish to`g`ri bo`ladimi?

Gemofiliya retsessiv holda irsiylanadi.( X ga bog`liq holda)

Sog`lom – HH,

Sog`lom tashuvchi – Hh

Kasal – hh

BERILGAN:

Sog`lom (tashuvchi) kasal

P ♀X^HX^h x ♂X^hY

(geterozigotali) (geterozigotali)

YECHISH: Quyidagicha gameta olinadi.

♀ X^HX^h x ♂ X^hY

Gametalar: X^H X^h X^h Y

IZOH: bunda gametalar nisbari: ♀ 2:2 ♂ demak, ♀ X^H X^h va ♂ X^h Y

Olingan gametalar pinnet katakchasiga joylashtiriladi va fenotip, genotip bo`yicha ajralish nisbati aniqlanadi:

X^h Y

X^H X ^h	X^HX^h	X^HY
	X^hX^h	X^hY

JAVOB: Yo`q. chunki o`g`il X^h xromasomani onasidan olgan.
4-MASALA. Gemofiliya kasalligini hosil etuvchi h gen X xromosomada joylashgan. Ota Gemofiliya bilan kasallangan sog’lom qiz ota-onasi sog’lom bo’lgan yigitga turmushga chiqqan. Ulardan a) tug’ilgan qiz-o’g’il bolalarda mazkur kasallikning namoyon bo’lish ehtimoli qanday? B) agar shu oilaning qizlari sog’lom yigitga turmushga chiqsa yoki o’g’li sog’lom qizga uylansa, mevalarda gemofiliya kasalligi namoyon bo’lish ehtimoli qanday?

Yechish: Qizning otasi X^h Y , yigitning ota-onasi X^H X^H,

Ishlash usuli
R Fenotip	Qiz (tashuvchi)		Yigit (sog’lom)
Genotip	X^H X^h	x	X^H Y
gameta	X^H X^h		X^H Y
F1 fenotip	sog’lom	tashuvchi	sog’lom	gemofilik
Genotip	X^H X^H	X^H X^h	X^H Y	X^h Y

A) bu nikohda tug’ilgan farzandlar fenotipida gemofiliya namoyon bo’lishi mumkin. Lekin ba’zi o’g’il bolalar sog’lom bo’ladi. Qiz bolalarning hammasi fenotip bo’yicha sog’lom bo’lishiga qaramay, yarmi gemofiliya genini tashuvchi hisoblanadi.

5-MASALA.Kanareykalarda patning yashilligi dominant, qo’ng’irligi resessiv belgi hisoblanadi. Havaskor qush boquvchi yashil patli erkak kanareyka bilan qo’ng’ir patli urg’ochi kanarekani chatishtirib, F₁ da yashil va qo’ng’ir patli kanareyka olgan. Yashil kanareykalarning yarmisi erkak, yarmisi urg’ochi bo’lgan. Ota-ona kanareykaning va F₁ duragaylarning genotipini aniqlang.

Ishlash usuli
R Fenotip	qo’ng’ir		yashil
Genotip	Z^a W		Z^A Z^a
gameta		x
	Z^a W		Z^A Z^a
F1 Fenotip	yashil	qo’ng’ir	yashil	qo’ng’ir
genotip	Z^a W	Z^a W	Z^A Z^a	Z^a Z^a

6-MASALA.Tovuqlar jinsiy xromosomada joylashgan k gen letal xususiyatiga ega bo’lib, jo’jalar tuxumdan chiqmasdanoq nobud bo’lishiga olib keladi. Agar X^K X^K x X^K y genotipga ega xo’roz va tovuqlar chatishtirilsa, jo’jalarning necha prosenti tuxumdayoq nobud bo’ladi? Ularning genotipi qanday ekanligini aniqlang.

Ishlash usuli
R Fenotip	normal		normal
Genotip	X^Ky	x	X^K X^k
gameta	X^Ky		X^KX^k