Fuqarolik huquqi savollar javoblar

1051-модда. Муаллифнинг шахсий номулкий ҳуқуқлари
Асар муаллифига қуйидаги шахсий номулкий ҳуқуқлар тегишлидир:
асар муаллифи деб эътироф этилиш ҳуқуқи (муаллифлик ҳуқуқи);
асардан муаллифнинг ҳақиқий исми, тахаллусини кўрсатган ҳолда ёхуд исмини кўрсатмасдан, яъни имзосиз фойдаланиш ёки фойдаланишга рухсат бериш ҳуқуқи (муаллифлик исмига бўлган ҳуқуқ);
асарни ҳар қандай шаклда ошкор қилиш ёки ошкор қилишга рухсат бериш ҳуқуқи (ошкор қилишга бўлган ҳуқуқ), шу жумладан чақириб олиш ҳуқуқи;
асарни, шу жумладан унинг номини муаллифнинг шаъни ва қадр-қимматига зарар етказиши мумкин бўлган ҳар қандай тарзда бузиб кўрсатилишидан ёки ҳар қандай бошқача тарзда тажовуз этилишидан ҳимоя қилиш ҳуқуқи (муаллиф обрўсини ҳимоя қилиш ҳуқуқи).
Муаллиф асарни ошкор қилиш тўғрисида илгари қабул қилган қароридан, асардан фойдаланиш ҳуқуқини олган шахсларга улар шундай қарор туфайли кўрган зарарларнинг, шу жумладан бой берилган фойданинг ўрнини қоплаш шарти билан, воз кечиш ҳуқуқига (асарни чақириб олиш ҳуқуқига) эгадир. Агар асар ошкор қилинган бўлса, муаллиф уни чақириб олганлиги тўғрисида оммага маълум қилиши шарт. Бунда у асарнинг аввал тайёрланган нусхаларини ўз ҳисобидан муомаладан олиб қўйишга ҳақлидир. Бу қоидалар, агар муаллиф билан тузилган шартномада бошқача қоида назарда тутилган бўлмаса, хизмат асарларига нисбатан татбиқ этилмайди.
Асарни нашр қилиш, омма олдида ижро этиш ёки ундан бошқача тарзда фойдаланишда асарнинг ўзига, номига ва муаллифнинг исми кўрсатилишига бирон-бир ўзгартиш киритишга фақат муаллифнинг розилиги билан йўл қўйилади.
Муаллифнинг розилигисиз унинг асарини безаклар, сўзбоши, хотима, шарҳлар ёки бирон-бир тушунтиришлар билан нашр этиш тақиқланади.
Муаллифнинг шахсий номулкий ҳуқуқлари унинг мулкий ҳуқуқларидан қатъи назар, унга тегишли бўлиб, асардан фойдаланишга бўлган мутлақ ҳуқуқлар бошқа шахсга ўтказилган тақдирда ҳам унинг ўзида сақланиб қолади.
Муаллифнинг ўз шахсий номулкий ҳуқуқларини амалга оширишдан воз кечиш тўғрисида бирон-бир шахс билан келишуви ва бу ҳақдаги аризаси ўз-ўзидан ҳақиқий эмас
66. Pudrat shartnomasi (taraflar, buyurtmachi, pudratchi) Pudrat shartnomasi tushunchasi FKning 631-moddasida berilgan.
Pudrat shartnomasi deb pudratchi hisoblangan bir tarafning buyurtmachi
(ikkinchi taraf) topshirig'iga binoan ma’lum bir ishni bajarish va uning
natijasini buyurtmachiga belgilangan muddatda topshirish majburiyatini,
buyurtmachi esa ish natijasini qabul qilish va buning uchun haq to'lash
majburiyatini olish bilan bog'liq shartnomaga aytiladi. Pudrat shartnomasida ikki taraf - pudratchi va buyurtmachi
ishtirok etadi. Pudratchi - ishni bajaruvchi, buyurtmachi esa - ish
bo'yicha topshiriq beruvchi hisoblanadi. Shuningdek, shartnomada
p u d ratch i tomonidan yordamchi pudratchi ishtirok etadi. Pu d rat
s h a rtn om a s id a h am b u y u r tm a c h i, h am p u d r a tc h i h u q u q va
majburiyatlarga ega bo'lganligi sababli bir paytning o'zida har ikki taraf
ham k red ito r ham qarzdor sifatida majb u riy at munosabatlarida
qatnashadi. Buyurtmachi. Ma’lum bir ashyoni tayyorlash, ishlab chiqarish
texnikasiga oid bo'lgan mahsulot yetkazib berish shartnomasi bo'yicha
olishi mumkin b o'lmagan a sb o b -u sk u n a la r va shunga o'xshash
mahsulotlarni yasatib olish, maishiy ehtiyoj uchun buyumlar tayyorlash,
ashyolarni qayta ishlash hamda ta ’mirlash, xom-ashyoga qayta ishlov
berish kabi bir qator topshiriqlarni beruvchi shaxs b u yurtmachi
hisoblanadi. Pudratchi. Shartnomada kelishilgan buyurtmani bajarish uchun
majburiyat olgan shaxs pudratchi hisoblanadi. Odatda sh a rtn om a d a
belgilangan ishni pudratchining o'zi bajarishi lozim Agar qonun hujjatlarida
yoki pudrat shartnomasida pudratchining shartnomada ko'rsatilgan ishni
shaxsan o'zi bajarish majburiyatlari kelib chiqmasa, pudratchi o'z
majburiyatlarining bir qismini bajarish uchun boshqa shaxslar (yordamchi
pudratchilar)ni jalb qilishga haqli. Bunday hollarda pudratchi bosh
pudratchi jalb qilingan uchinchi bir shaxs yordamchi pudratchi hisoblanadi.
Bosh pudratchi yordamchi pudratchini kelishilgan shartnoma bo'yicha
ishni bajarish bilan bog'liq zarur materiallar bilan ta ’minlash majburiyatini
oladi Ishni bajarish muddati bosh pudratchi bilan yordamchi pudratchining
kelishuvchiga asosan belgilanadi. Lekin bu muddat asosiy p u d ra t
shartnomasida buyurtmachi bilan kelishilgan muddatdan ko'p bo'lishi
mumkin emas. Yordamchi pudratchi muddat va kelishilgan ishni bajarish
usul va vositalariga shartnoma shartlariga q a t’iy rioya etishi shart.
Yordamchi pudratchiga ishni bajarish usulini o'zi belgilash imkoni berilgan
hollar bundan mustasno.
67 Qarz shartnomasi (tushunchasi va huquqiy belgilari) Qarz shartnomasi hali kishilik jamiyatidagi ijtimoiy, iqtisodiy va
huquqiy munosabatlar u qadar rivojlanmagan paytlardayoq, muayyan
muddatga moddiy ashyolarni qaytarish sharti bilan berib turish tarzida
shakllangan edi. Qarz shartnomasining dastlabki huquqiy belgilari qadimgi
Rimda yaratildi. Pul ixtiro qilinishi bilan qarz shartnomasi o'zining hozirgi
ko'rinishini olgan. Endilikda qarz deganda, muayyan muddatga qaytarish
sharti bilan pul berib turish tushuniladi. Shu tariqa qarz berishga nafaqat
o'zaro yordam va ishonchning turi, balki foyda ko'rish vositasi sifatida
ham qarala boshlandi.
Qarz shartnomasi deb shunday shartnomaga aytiladiki, bunga asosan
bir taraf (qarz beruvchi) ikkinchi tarafga (qarz oluvchiga) pul yoki
turga xos alomatlari bilan belgilangan boshqa ashyolarni mulk qilib beradi.
Qarz oluvchi esa qarz beruvchiga bir yo'la yoki bo'lib-bo'lib, o'shancha
summadagi pulni yoki qarzga olingan ashyolarning xili, sifati va miqdoriga
baravar ashyolarni (qarz summasini) qaytarib berish majburiyatini oladi
(FKning 732-moddasi).
Qarz shartnomasining huquqiy belgilari quyidagilardan iborat:
birinchidan, bu shartnoma real shartnoma bo'lib sanaladi, chunki
taraflar o'rtasida huquq va burchlar shartnoma predmeti bo'lgan pul
yoki ashyoning topshirilishi paytidan e’tiboran vujudga keladi va
shartnoma ham shu paytdan e’tiboran tuzilgan hisoblanadi;
ikkinchidan, qarz bir tomonlama shartnomalar toifasiga kiradi,
chunki bu shartnoma yuzasidan bir taraf qarz beruvchi huquqlar olsa,
ikkinchi taraf qarzdorda burchlar bo'ladi, Jumladan, qarz beruvchi
qarzning qaytarilishini talab qilish huquqiga ega bo'lsa, qarzdor olingan
qarzini qaytarishga majbur bo'ladi (FKning 735-moddasi);
uchinchidan, qarz shartnomasi agar qonunda yoki qarz
shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo'lmasa, qarz beruvchi
(yuridik shaxs yoki fuqaro) qarz oluvchidan qarz summasiga shartnomada
belgilangan miqdorda va tartibda foizlar olish huquqiga ega bo'ladi
(FKning 734-moddasi 1-bandi).
Qarz shartnomasi fuqarolar o'rtasida agar bu qarzning summasi eng
kam ish haqining o'n baravaridan ortiq bo'lsa oddiy yozma shaklda tuzilishi,
shartnomadagi taraflardan biri yuridik shaxs bo'lganida esa qarz
summasidan qat’iy nazar, yozma tuzilishi shart (FKning 733-moddasi).
68. Meros huquqining subyektlari (Vasiyat bo’yicha merosxo’rlar doirasi) 1118-модда. Меросхўрлар
Мерос очилган пайтда ҳаёт бўлган фуқаролар, шунингдек мерос қолдирувчининг ҳаётлик пайтида ҳомила ҳолида бўлган ва мерос очилгандан кейин тирик туғилган болалари васият ва қонун бўйича меросхўр бўлишлари мумкин. Мерос очилган пайтда тузилиб бўлган юридик шахслар, шунингдек давлат ва фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари ҳам васият бўйича меросхўр бўлишлари мумкин. vasiyat bo'yicha merosxo'rlar doirasini belgilash meros
qoldiruvchining mutlaq huquqi bo'lib, u nafaqat jismoniy shaxslardan,
shuningdek, yuridik shaxslardan ham iborat bo'lishi mumkin;
6) qonun bo'yicha ham, vasiyat bo'yicha ham vorislik amalga
oshirilmagan hollarda meros mulk taqdiri sudning qarori bilan hal qilinadi.
69. Mulk ijarasi shartnomasi (obyektlari va subyektlari) Fuqarolik Kodeksining 535-moddasida mulk ijarasi shartnomasiga
quyidagicha ta’rif berilgan: “Mulk ijarasi shartnomasi bo'yicha ijaraga
beruvchi ijaraga oluvchiga haq evaziga mol-mulkni vaqtincha egalik qilish
va foydalanish yoki foydalanish uchun topshirish majburiyatini oladi”. Mulk ijarasining obyekti. Mulk ijarasining obyekti, ya’ni predmeti
shartnomaning muhim shartlaridan biri hisoblanadi. Fuqarolik Kodeksining
537-moddasida mulk ijarasining obyektlari ko'rsatilgan bo'lib, yer
uchastkalari, yer osti boyliklari joylashgan uchastkalar va boshqa alohida
tabiiy obyektlar, korxonalar va boshqa mulkiy komplekslar, binolar,
inshootlar, uskunalar, transport vositalari va foydalanish jarayonida
o'zining tabiiy xususiyatlarini yo'qotmaydigan boshqa ashyolar (iste’mol
qilinmaydigan ashyolar) mulk ijarasiga berilishi mumkin.
Qonun hujjatlarida mulk ijarasiga berilishi mumkin bo'lmagan yoki
cheklangan korxonalar turlari (guruhlari) va mol-mulk turlari belgilab
qo'yilishi mumkin. 538-модда. Ижарага берувчи Мол-мулкини ижарага бериш ҳуқуқи шу мол-мулк эгасига тегишлидир. Қонун ёки мулкдор томонидан мол-мулкни ижарага бериш ваколати берилган бошқа шахслар ҳам ижарага берувчи бўлишлари мумкин.
70 Mualliflik huquqi (Muallifning mulkiy huquqlari) 1056-модда. Муаллифнинг мулкий ҳуқуқлари
Муаллифга асардан ҳар қандай шаклда ва ҳар қандай усулда фойдаланишда мутлақ ҳуқуқлар тегишлидир.
Юридик ва жисмоний шахслар, ушбу Кодексда ва бошқа қонунларда кўрсатилганидан ташқари ҳолларда, асардан фақат ҳуқуқ эгаси ёки бошқа ваколатли шахс билан тузилган шартномага биноан, шу жумладан мулкий ҳуқуқларни жамоавий асосда бошқарувчи ташкилотлар билан тузилган шартномага биноан ёхуд улар бўлмаган тақдирда, бу ташкилотларнинг вазифалари ва мажбуриятларини бажарувчи ташкилот билан тузилган шартномага биноан фойдаланишлари мумкин.
Муаллифнинг асардан фойдаланишга бўлган мутлақ ҳуқуқлари қуйидаги ҳаракатларни амалга ошириш ёки бундай ҳаракатларга рухсат бериш ҳуқуқини англатади:
асарни такрорлаш (такрорлаш ҳуқуқи);
асарнинг асл нусхасини ёки нусхаларини сотиш ёки мулк ҳуқуқини ўзгача тарзда бошқа шахсга ўтказиш йўли билан тарқатиш (тарқатиш ҳуқуқи);
асарни барчанинг эътиборига етказиш (барчанинг эътиборига етказиш ҳуқуқи); асарнинг асл нусхасини ёки нусхаларини прокатга бериш (прокатга бериш ҳуқуқи);
тарқатиш мақсадида асарнинг нусхаларини, шу жумладан мутлақ муаллифлик ҳуқуқлари эгасининг рухсати билан тайёрланган нусхаларини импорт қилиш (импорт қилиш ҳуқуқи);
асарни сим (кабель) орқали ёки бошқа шу каби воситалар ёрдамида узатиш йўли билан барчанинг эътибори учун юбориш (кабель орқали юбориш ҳуқуқи);
асарга тузатишлар киритиш, уни аранжировка қилиш ёки бошқача тарзда қайта ишлаш (қайта ишлаш ҳуқуқи);
асарни омма олдида намойиш этиш (омма олдида намойиш этиш ҳуқуқи);
асарни омма олдида ижро этиш (омма олдида ижро этиш ҳуқуқи);
асарни симсиз воситалар ёрдамида узатиш йўли билан барчанинг эътибори учун юбориш (эфирга узатиш ҳуқуқи);
асарни таржима қилиш (таржима қилиш ҳуқуқи);
асарни барчанинг эътиборига такроран юбориш, агар бундай юбориш дастлабки юборишни амалга оширган ташкилотдан бошқа ташкилот томонидан амалга оширилса (барчанинг эътиборига такроран юбориш ҳуқуқи).
Муаллиф ўз асаридан фойдаланишнинг ҳар бир тури учун ҳақ олиш ҳуқуқига (ҳақ олиш ҳуқуқига) эга.
Агар чоп этилган асарнинг нусхалари уларни сотиш ёки мулк ҳуқуқини ўзгача тарзда бошқа шахсга ўтказиш воситасида фуқаролик муомаласига қонуний киритилган бўлса, уларнинг бундан буёнги тарқатилишига муаллифнинг розилигисиз ва унга ҳақ тўланмаган ҳолда йўл қўйилади, қонунда назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно.
Асардан даромад олиш мақсадида фойдаланилганлиги ёки ундан фойдаланиш бундай мақсадга қаратилмаганлигидан қатъи назар, асардан фойдаланилган деб ҳисобланади.