Fuqarolarning huquq va erkinliklarini ta’minlashda sud organlarining o‘rni reja: kirish i-bob

XULOSA
I.Ilmiy - nazariy xulosalar:
1.Sud himoyasi instituti inson huquqlari va erkinliklarini ta’minlash va himoya qilish mexanimzad yetakchi rol o‘ynadi va markazyi o‘ringa ega.U mazkur mexanizminming elementlaridan biri bo‘lish bilan birga, ayni vaqtda inson huquqlarini ta’minlash tizimidagi mustaqil huquqiy institdir.Ushbu institut uchta muhim elemenni o‘z ichiga oladi:
Birinchidan, bu sudda himoyalanish huquqining sub’ekti –inson huquqlari buzilgan har qanday shaxs.
Ikkinchidan, bu sudda himoyalanish huquqining ob’kti ya’ni buzilgan huquq va erkinliklarning o‘zi
Uchinchidan, bu sudda himoyalanish mexanizmi – sud tizimi , qonunchilik hamda sudda huquq va erkinliklarning himoya qilishni ta’minlaydigan boshqa elementlar.
2.Sudda himoyalanish darajasi – sud hokimyatining jamiyatda egallagan o‘rinni, jamiyatning deiokratlshuvi darajasini ifodalaydigan asosiy ko‘rsatkichidir.
Sudda himoyalanish – inson huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini odil sudlov orqali himoya qilish usullaridan biri. Inson huquqlarini himoya qilish atamasi ma’no jihatdan inson huquqlarini muhofaza qilish atamasi kengroq bo‘lib, ikkinchisining mazmunini qamrab oladi.
3.Sud himoyasi institutiga har bir shaxsning moddiy va protsessuaal huquqlari shuningdek sud ishlarin yuritish jarayonida buzilgan huquqlarining tiklanishini ta’minlaydigan qonunyi vositalar, shakl va tartiblar kiradi. Bu institutning asosini ikki xil xususiyatga ega bo‘lgan odil sulovdan foydlanish huquqi asosida amalga oshadigan sudda himoyalanish huquqi tashkil etadi:
Birinchidan, u shaxsning sud ishlarini yurtish tartibidan o‘zining buzilgan huquqini tiklashda foydlanish imkoniyatini ifodalaydigan uning sub’ektiv huquqidir.
Ikkinchidan, u shaxsga berilgan huquqt va erkinliklarning kafolatidir.
4.Sudda hg‘moyalanish huquqi va sudga murojaat qilish tushunchasiga muallfilik ta’rifi shakllantiradi:
Sudda himoyalanish huquqi – insonning o‘z huquq va erkinliklarini himoya qilishni so‘rab sudga murojaat qilishi,shuningdek ushbu himoyani mazkur huquq va erkinlarning tiklanishi to‘g‘risdagi sud qarori shaklda olish uun zaur moddiy va protessual huquqiy imkoniyatlar majmui.
Sudga murojaat qilish huquqi - sudda himolanish huquqining ajralmas qismi sifatida shikoyat, ariza va boshqa har qanday murojaatni belgilangan shaklda berish huquqi hamda sudning bundan kelib chiqadigan ushbu shikoyatni qabul qilish borasidagi tegishli majburiyatini o‘zi ichiga oladi.
Sudda himoyalanish huquqi vujudga kelishning asosini odatda boshqa birlamchi huquqning buzilishi tashkil etib, sudda himolanish huquqining amalga oshirilishi uni himoya qilish va tiklashga xizmat qiladi.
Inson huquqlari va erkinliklarini sul orqli himoya qilish mexanizmi ushbu huquq va eriknliuklraning odil sudlov orqali himoya qilinishi ( muhofaza qilinish va tiklanishini) ta’minlaydigan institutsional (sudlar, advokatura va boshqa ) hamda funksional ( sud jarayoni, sud ish yurituvi, sud orqali himoyalanish va shikoyat qilish huquqi kabi ) elementlar, vositalar shakl va tartiblar tizmini ifodalaydi.Bunda birinchi qismi statik tuzilma bo‘lsa, ikkinchisi dinamik afol qismidir.Ular birga ishlasagina huquq va eriknliklari sud orqali to‘laqonli himoyalanishni taa’minladi.
sud qarorlarining adolatliligi - sud hujjatlariga mutanosiblik bilan bog‘liq umumiy talab bo‘lib, uning bajaralishi mezoni talabning qonun prinsiplariga muvofiqligi hisoblanadi.
Sud qarorining qonuniyligi - sud tomonidan inson huquqlarini va eriknlarini himoya chlish vaziaflarnin baarilishi darajasi , sud hokimiyati organlarining faolyatida ushbu fuksiyalarning bjaralishi holati xalqning unga bo‘lgan ishonchi va bahosi tushunish mumkin.
O‘zbekisiton Respuudilksida sud amaliyotning ko‘rsatishida sudlar surrogat onalik biln bog‘liq ishlar bo‘yicha qaror qabul qilishda ko‘pincha qonuniylik normalariga amal qilinadi, ammo ular shaxsiy hayotga egalik huquqini mustahkamlaydigan konstitutsiyaviy xususiyatga ega xalqaro va milliy hujjatlarga murojaat qilgan holatlar ham majud. Bu bilan sud inson tanasini tasarruf etish maslani hal qilishda shaxs erkinligining ustunligiga asoslanadi.
Raqamli makonda inson huquqlarini himoya qilishda raqamli odil sudlovni amalga oshiruvchi sudyalar faolyatining samaradorligini ochiq va shaffof baholashda va sudyalarning elektron reytingini yuritishda suniy intelekt vositasida amalga oshirish mumkin.
Raqamli odil sudolovni amalga oishirini tavsiflovchi ijobiy belgilarga quyidagilar kiradi:
a) odil sudlovning raqamlatirilishi uning hammabopligi oshishiga shuningdek ishlarni ko‘riib chiqish vaqti qsiqarishga imkon beradi;
b) odil sudlovning raqamlashtirilish sud tartib-taomillarning yanada formalashtiradi, odil sudlov “ shablon” lashib boradi, bu esa sud jarayoning mohiyatiga mos keladi;
v) bu nafat sud uchun , balki protsess ishtirokchilari uchun hm sud jarayoniga sarflandigan vaqt, mehnat, va moliyaviy-iqtisodiy harajatlarni kamaytirish imkonini beradi;