Фуқаролар учун бюджетни

4-илова 
Жаҳон тажрибаси шарҳи 
Ривожланган мамлакатларда фуқаролар учун бюджетлар 
«Бюджет очиқлиги индекси» етакчилари сирасига Скандинавия мамлакатлари киради: 
Швеция 2015 йил рейтинги натижалари бўйича 87 балл билан иккинчи ўринни, Норвегия 
эса – 84 балл билан тўртинчи ўринни эгаллайди. Норвегия бюджети шуниси билан 
қизиқки, 2016 йилда унинг даромадларининг 13 фоизи нафть ва газ қазиб олишдан 
олинди, ушбу бюджет орқали эса мамлакат ялпи ички маҳсулотининг қарийб 37 фоизи 
қайта тақсимланади.
33
Бюджет махсус сайтга жойлаштирилади. Бошқа мамлакатларга 
таққосланганда унинг ўзига хослиги шундаки, барча параметрлар (даромадлар, 
харажатлар, тақчилликни молиялаштириш манбалари) нефть-газ сектори ҳисобга олиниб 
ва ҳисобга олинмасдан ҳисоблаб чиқилади. Норвегияда иккита давлат пенсия жамғармаси 
мавжуд. Улардан бирига нефть-газ саноати олган фойданинг бир қисми ўтказилади, 
иккинчиси ижтимоий суғурта тамойили бўйича амал қилади. Бюджетда ҳар иккала 
жамғарма фаолиятининг молиявий натижалари тўғрисидаги ахборот мавжуд.
2017 йил учун тасдиқланган бюджет даромадлари умумий ҳажмининг 60 фоизини солиқ 
даромадлари, солиқлар ва мажбурий тўловлардан олинган мажбурий даромадларнинг 33,8 
фоизини эса иш берувчилар ва ходимларнинг ижтимоий суғуртага бадаллари ташкил 
31
http://uforum.uz/forumdisplay.php?f=660 
32
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 
«Ўзбекистон Республикасида маъмурий ислоҳот 
концепциясини тасдиқлаш тўғрсида» 2017 йил 8 сентябрдаги ПФ-5185-сон Фармони. 
33
The 
budget-2017 
- 
http://www.statsbudsjettet.no/Upload/Statsbudsjett_2017/dokumenter/pdf/R-
0650%20E_Budget%202017.pdf 

---

40 
этади. Шу сабабли бюджетда 3 ёшгача болаларга нафақага ижтимоий харажатлар, ёшга 
доир пенсияга ва ижтимоий нафақаларга (масалан, касаллик бўйича) ижтимоий 
харажатлар очиб берилади, уларнинг тадрижий ўсиши кўрсатилган, айрим ҳолларда эса 
харажатлар миқдорлари билан биргаликда жадвал остига бундай нафақаларни кимлар 
олиши ёзилган. Барча харажатлар "олувчилар" бўйича (қирол саройидан тортиб ҳукумат 
агентликларигача) ва функционал вазифасига кўра кўрсатилган. Бундай харажатлар 
операцион ва капитал (янги қурилиш) харажатларга бўлинган. Даромадлар, шунингдек, 
солиқ даромадларига, операциялардан олинган даромадларга, масалан, ҳукуматнинг 
ишбилармонлик фаоллигидан олинган даромадларга ва янги қурилишдан (ёки янги 
қурилиш билан боғлиқ) олинган даромадларга бўлинади. Даромадларнинг солиқ бўлмаган 
манбаларига батафсил тавсиф берилади: ҳукуматга тегишли бўлган активлардан, 
қимматли қоғозлардан, берилган қарзлардан ва давлат хизматлари кўрсатишдан олинган 
даромадлар.
Норвегиянинг бюджети, гарчи кейинги икки йилда тузатиш ва аниқликлар киритиш 
мумкин бўлса ҳам, уч йиллик даврга тузилади, бироқ йирик бюджет янгиликлари ва 
улардан келаётган натижалар тўғрисида фуқароларга уч йилга тақсимлаган ҳолда маълум 
қилинади. Масалан, 2016 йилда солиқ ислоҳоти бошланди. Ушбу ислоҳот давомида 
корпорацияларнинг фойдасига солинадиган солиқ 2015 йилдаги 27 фоиздан 2018 йилда 22 
фоизгача пасайтирилади. Шунингдек, жисмоний шахсларнинг соф актифларига (мол-
мулкига) солинадиган солиқлар пасайтирилади. Бунда, бироқ ҳукумат фуқаролар ўз 
капиталини "кўчмас мулкка эмас, балки иш ўринларига" қўйишига умид қилади. Шундай 
қилиб,