Фуқаро бинолари архитектураси фанидан маърузалар матни

Келиб чиқиш сабаби 
Таъсирларнинг тури ва характери 
Куч таъсирлар 
Куч бўлмаган 
таъсирлар 
Конструктив ечим билан 
боғлиқ (I гуруҳ) 
1. Элементнинг хусусий 
оғирлиги 
2. Бино конструкциялари 
ва бошқа элементлар
туфайли ҳосил бўлади- 
ган зўриқиш 
3. Жойлаштириладиган 
жиҳозлар массаси 
1. Жиҳозлардан тарқала- 
диган шовқин ва 
вибрация 
Табиий иқлим ва 
маҳаллий шароитдан 
келиб чиқадиган
(II гуруҳ) 
1. Қор қатлами 
2. Шамол босими 
3. Сейсмик тўлқинлар 
4. Грунтнинг чўкиши, 
кўчиши 
5. Грунт сувларининг
босими 
1. Ташқи ҳаво темпера- 
тураси 
2. Ташқи ҳаво намлиги 
3. Ёмғир сувлари 
4. Қуёш радиацияси 
5. Грунт сувлари 
6. Атмосферадаги 
ифлосланишлар 
7. Ташқаридан келадиган 
шовқин ва вибрация 
Эксплуатация режими 
билан боғлиқ (III гуруҳ) 
1. Жойлаштириладиган 
жиҳозлар ва мебеллар 
2. Одамлар ва уларнинг 
харакати 
3. Авария ҳолатлари 
(ҳаво тўлқини зарбаси) 
1. Ички ҳаво темпера- 
тураси 
2. Ички ҳаво намлиги 
3. Ички ҳаводаги ифлос- 
ланишлар 
4. Бино ичидаги шов- 
қинлар 
5. Иссиқлик босими 
6. Тозалаш ишлари 
7. Авария ҳолатлари 
(ёнғин пайтидаги 
аланга) 
Қурилиш-монтаж 
ишлари шароити билан 
боғлиқ (IY гуруҳ) 
1. Конструктив элемент- 
ларни тайёрлаш, 
ташиш ва монтаж 
шароитидаги I гуруҳ- 
да кўрсатилган
таъсирлар 
1. Конструктив элемент- 
ларни тайёрлаш, 
ташиш ва монтаж
шароитидаги I ва II 
гуруҳларда кўрса- 
тилган таъсирлар 
2. Конструкцияни тайёр- 
лашда қўлланиладиган 
материаллардаги 
структура ўзгаришлари 

---

68 
Конструкцияларга таъсирларнинг қиймати, таъсир вақти, такрорланиш 
даражаси ўзгариб туриши мумкин. Масалан, конструкциянинг хусусий 
оғирлигидан бўладиган таъсир эксплуатация давомида доимий сақланиб 
қолади. Температура, намлик, шамолнинг тезлиги, қуёш радиацияси, 
эксплуатация режими, аксинча, кўп марта ўзгаради. Конструкцияларни 
лойиҳалашда таъсирлар миқдорининг ўзгариш диапазонини, такрорланиш 
даражасини, экстремал қийматларнинг бир вақтда келиш эҳтимолини аниқлаб 
олиш жуда муҳим. 
Бино элементларига таъсирлар натижасида содир бўладиган оқибатлар 
қурилиш ва кейинги эксплуатация жараёнида ва турли хил жараёнлар 
кўринишида намоён бўлади. Уларнинг характери нафақат материалларнинг 
шакли, структураси ва хоссаларига боғлиқ, балки бинонинг бошқа элементлари 
билан ўзаро алоқаларига (боғланиш, бирикишларнинг конструктив ечимларига) 
ҳам боғлиқ ҳолда аниқланади. Бу бирикишлар бикир, шарнирли ва қўзғалувчан 
бўлиши мумкин. 
Таъсирлар натижасида бино элементларида содир бўладиган жараёнлар 
аввалги ҳолатига қайтадиган (температура таъсиридаги деформация) ёки 
қайтмайдиган (грунтнинг чўкиши) бўлиши мумкин.