Frazemalarning qo’llanishi,nutqiy voqealanish xususiyatlari. Shakl va ma’no munosabatlariga ko’ra turlari

Frazemalarning qo’llanishi,nutqiy voqealanish xususiyatlari.Shakl va ma’no munosabatlariga ko’ra turlari

Frazemalarning tarixan ikki qatlamga ajratilishi

• O’z qatlam frazemalari .
• O'zbek tilining o'ziniki bo'lgan yoki umumturkiy manbaga mansub frazemalardir.
• Misollar:ikki ko‘zi to ‘rt bo 'Imoq (varianti: ko 'zi to ‘rt bo ‘Imoq) — ma’nosi: ≪intizor bo'lmoq≫; bel bog'lamoq (varianti: bel(i)ni bog'lamoq) — ma’nosi: ≪shaylanmoq≫, ≪otlanmoq≫

• O'zlashgan qatlam frazemalar
• o'zbek tiliga boshqa tillardan o'tib, o'zlashib qolgan frazemalar. Bunday frazemalaming aksariyati kalka usulida o'zlashtirilgandir:
• Misollar: pashshaga ozor bermaslik (ruscha мухи не обидеть frazemasining kalkasi) — ma’nosi: ≪beozor≫; pashshadan fil yasamoq (ruscha из мухи делать слона frazemasining ijodiy kalkasi) — ma’nosi: ≪bo'rttirib yubormoq≫, ≪oshirib yubormoq≫, ≪mubolag'a qilmoq≫.

Frazemalarning ishlatilish doirasiga ko’ra turlari

• Ishlatilish doirasi chegaralanmagan frazemalar
• Millat vakillarining barchasi uchun umumiydir, ular barchaning nutqida bir xil darajada qo'llanadi, barchaga tushunarli bo'ladi:
• Misollar: ikki gapning birida, ko'ngliga qil sig'maydi, ter to'kmoq, g'azabi kelmoq

• Ishlatilish doirasi chegaralangan frazemalar
• muayyan dialekt yoki sheva birligi bo'lib, umumtil va adabiy til doiralarida qo'llanmaydi.
• Masalan, qipchoq lahjasi shevalarida qo’lini moylab kelmoq (ma’nosi: ≪xohlamay, loqayd ishlamoq≫), ayroni achimas (ma’nosi: ≪loqayd≫, «bcparvo
• Shevadagi variantiQoyniga qo'l solib ko'rmoq (umumtil frazemasi) — ichiga qo'l sotib kolrmoq (dialektal variant)

Qo’llanilishi chegaralangan frazeologizmlar

• Qo’llanilish davriga ko’ra
• Istorizm-frazemalar.O’tmish voqeligiga xos iboralar.
• Misollar:qo’sh qilich bir qinga sig’mas,taqdirga tan bermoq.
• Arxaizm-frazema. Hozirgi tilda leksik yoki frazeologik sinonimi bor bo’lgan
• Misollar:Tengri rahmatiga olmoq(arxaizm-frazema)-ko’z yummoq,olamdan o’tmoq,dunyodan o’tmoq