Foydali qazilmalarning genetik va sanoat turlari

10.1. YUqori haroratli gidrotermal konlar 
YUqori haroratli konlar asosan nordon (granit, granodiorit va boshqa) 
magmatik jinslar bilan bog‘liq bo‘lib, ko‘pincha ana shu ona jinslar bag‘rida 
joylashadi. Ayrim paytlarda ular ona jinslarni yorib chiqib, qurshovchi cho‘kindi, 
metamorfik yoki effuziv jinslari ichida ham joylashishi mumkin. Bu konlar ruda 
elementlari W, Mo, Sn, Fe, As, Cu, Pb, Zn, Au va ayrim nodir va tarqoq elementlar 
minerallari volframit (Fe, Mn) (WO
4
), molibdenit (MoS
2
), kassiterit (SnO
2
), magnetit 
(Fe, Fe
2
O
4
), gematit (Fe
2
O
3
), arsenoperit (FeAsS), xalkopirit (CuFeS
2
), galenit (PbS), 
sfalerit (ZnS), oltin (Au), pirit (FeS
2
), pirrotin (FeS
2
) va boshqalar uchraydi. Ruda 
emas qazilmalardan berill, topaz, turmalin, flogopit, grafit uchrab turishi ham 
mumkin. Bulardan tashqari tomir minerallaridan kvars, dala shpatlari, amfibollar, 
granatlar, muskovit va boshqalar yondosh bo‘lishi ehtimol. 
YUqori temperaturali gidrotermal konlarga xos bo‘lgan foydali qazilmalarning 
ko‘pchiligi o‘rta temperaturali jarayonlarda ham to‘plamlar (konlar) xosil qilishi 
mumkin. Cu, Au, Pb, Zn larning asosiy to‘plamlari o‘rta temperaturali konlariga 

---

55 
to‘g‘ri keladi. SHunga qarab, foydali qazilma konlarini qanday temperaturada paydo 
bo‘lganliklarini aniqlashimiz mumkin.
YUqori temperaturali gidrotermal konlari orasida eng ko‘p tarqalgan foydali 
qazilmalardan biri oltin bo‘lib, konlarda oltin-margumush va kvars-oltin 
farmatsiyalarini tashkil etadi. Birinchi formatsiyaga misol qilib Uraldagi KochKar 
Djetigar konini ko‘rsatish mumkun bo‘lsa, ikkinchi formatsiyaga «qadimgi» kembriy 
davrida hosil bo‘lgan. Braziliyadagi Morovello, Xindistondagi Kolar, Kanadagi 
Porkyupayn va boshqa konlarni ko‘rsatish mumkin. 
Polimetall (qurg‘oshin-rux) konlari ham baland temperaturali gidrotermal 
jarayonlar oqibatida paydo bo‘lishlari mumkin. Bular safiga Avstraliyaning Brokken-
Xil, Kanadaning Sullivan konlari kiradi.
YUqori temperaturali gidrotermal jarayonlari natijasida, ma’dan konlaridan 
tashqari, turli noma’dan foydali qazilmalar ham xosil bo‘ladi. Bunga Sibirdagi 
(Aldan), Kanada, SHvetsiya, Madagaskar va boshqa o‘lkalardagi muskovit va flyuorit 
konlari: Ukrainadagi grafit koni; Ispaniyadagi apatit konlari; Rossiya, Afrika va 
Xindistonda topilgan qimmatbaho tosh (topaz, berill, turmalin) konlari misol bo‘la 
oladi.