Mavzu: Ta’lim metodlari va vositalari

Davriy qonun va davriy sistemaning yaratilish tarixi.

• Gruppaning umumiy ta’snifi
• Berilliy, Magniy, Kaltsiy,gruppachasi elementlari
• Stronsiy, Bariy,Radiy elementlarining umumiy ta’snifi

Reja:

Davriy sistemaning ikkinchi gruppasi ham ikki gruppachadan iborat. Ikkinchi grupa elementlarining eng yuqori oksidlanish darajasi +2 ga teng.bosh gruppacha elementlariga Be va Mg kiradi.

Bosh gruppacha elementlari atomlarining sirtqi qavatida ikkitadan s-elektron bo’ladi. Ularning qaytaruvchi xossalari ishqoriy metallarnikiga qaraganda kuchsizroq ifodalangan.

Be- guruppacha elementlarining kashf etilish tarixi.

• Be- Vokelen 1793-yilda berill mineralida berilliy borligini aniqlagan bo’lsa-da uni 1827-yilga borib Vyoller Berilliy xloridni kaliy bilan qaytarib Be olishga muvaffaq bo’ldi. XX-asrning yigirmanchi yillaridan boshlab ya’ni kashf qilingandan 100 yil keyin berulliy sanoat miqyosida olina boshlandi.
• I.V.Avdeyev berilliy oksidni tekshirib uning tarkibida bir atom berilliyga bir atom kislorod to’g’ri kelishini, atom massasi 9.26 ga tengligini aniqlagan.

Tabiatda tarqalishi:
Berilliy tabiatda ba’zi nodir silikatlar va alyuminosilikatlar xolida uchtaydi.
Berilliy tabiatda berill, zumrad, smagard, aleksandrit kabi birikmalari uchraydi.

OLINISHI.Berilliy ajratib olish uchun berill rudasini ftoridlar bilan suyuqlantirilib, xosil bo’lgan qotishmaga suv qo’shib Na2{BeF4}eritmasi olinadi. So’ngra sulfat kislota qo’shib, eritmadan BeSO4 ni kristallantiradi. Uni cho’glantirib berilliy oksidi olinadi. Berilliy oksididan esa berilliy xlorid, berilliy ftorid,va boshqalar olinadi.

KIMYOVIY XOSSALARI. Berilliy o’z xossalari bilan ikkinchi gruppa elementlaridan farq qiladi. Masalan, berilliy xlorid kuchliroq gidrolizlanadi, buning sababi shundaki, berilliyning ion radiusi magniyning ion radiusidan qariyb ikki marta kichik, uning oksidlanish darajasi esa +2 ga teng.

FIZIK XOSSALARI. Kulrang tusli yengil metall. Uning elektr o’tkazuvchanligi misnikiga qaraganda taxminan 12 marta kam.

Bu metallar geksogonal kristal panjara hosil qilib kristallanadi. Sc juda mo’rt, Y va La yaxshi bolg’alanuvchan metallardir.
Sc – Y- La- Ac qatorida metallarning qaytaruvchanligi chapdan o’nga o’tgan sari kuchayib boradi
La va Ac odatdagi sharoitda Sc va Y esa qizdirilganda suvni parchalaydi :
2Me+6H2 O=2Me(OH)3 +3H2
Sc+H2 =ScH2
Birikmalari:
ScH2-elektr oqimini juda yaxshi o’tkazadigan qora kukun.
LaH2,5-lantanning eng barqaror gidridi,uni LaH2 va LaH3 ning aralashmasi deb qarash mumkin. LaH3 havoda qizdirilsa quyidagi reaksiya sodir bo’ladi:
4LaH3 +6O2=2La2 O3 +6H2O
LaCl3 +H2O=LaOCl+2HCl

Sc2O3 asoslik Y2O3 xossasi La2O3 kuchayadi Ac2O3 Bu metallarning gidroksidlari quyidagicha hosil qilinadi: MeCl3+3NaOH=Me(OH)3 +3NaCl E2S3-sulfidlarining umumiy formulasi EN-nitridlarning umumiy formulasi EC2-karbidlarning umumiy formulasi La2O3 +7C=2LaC2+3CO 4LAC2+12H2O=4La(OH)3+3C2H2+C2H6 2ScCl3+3Na2CO3=Sc2(CO3)3 +6NaCl

Lantonoidlar

• U,Th,Pr tabiatda uchraydi qolganlari uchramaydi
• Lantonoidlarga qaraganda kuchliroq metall
• Oksidlanish darajasi +2dan +6ga va +2dan +4ga

qadar bo’ladi

• Aktinoid kirishim(+3 ionlarining radiusi tartib

raqami ortishi bilan kamayadi)

Aktinoidlar

• Hammasi tabiatda uchraydi
• Xossasi jihatdan bir-biriga juda o’xshaydi
• Aktinoidlarga qaraganda kuchsiz metall
• Lantonoid kirishim yuz beradi

Lantonoidlarning tabiatda tarqalishi

Lantonoidlarning yer qobig’idagi umumiy miqdori 0,1%ni tashkil etadi. Bastnezit - (Ce,La….)CO3F Loparit(Na,Ca,Ce….)2(Ti,Nb,Ta)2O6 Monasit(Ce,La….)PO4

Lantonoidlarning xossalari

• Erkin metal holidagi lantonoidlar-kumushsimon oqish tusga ega
• Og’ir metall,biroz yoqori temperaturada suyuqlanadi,yaxshi bolg’alanadi,

Plastik xossaga ega.
3.Kukun holatda o’z-o’zicha yonish xossasiga ega.
4.Qizdirilganda oksidlovchilar bilan reaksiyaga kirishib,oksidlar,
galogenidlar,Sulfidlar hosil qiladi.
5.P,N2,C,H2 va kislotalar bilan shiddatli reaksiyaga kirishadi.

Uranning eng muhim rudalari

Uranit – UO2 Uran chirki – U3O8 Karnotit – K2(UO2)2*(VO4)2*πH2O Tuyamuyunit – Ca(UO2)2*(VO4)2*nH2O Torianit - (Th,U)O2 Monatsit – (Ca,La,…Th)PO4

Kimyoviy xossalari U+2H2O=UO2+2H2 2U+3H2=2UH3 UO2(OH)2+H2SO4=UO2SO4+2H2O UO2(OH)2+2NaOH=Na2UO4+2H2O UF6+H2O=UO2F2+HF 2UCl5=UCl6+UCl4 UO2SO4+H2O2+2H2O=UO4*2H2O+H2SO4

Aktinoidlarning ishlatilishi

• U,Th,Pu atom reaktorlari uchun yoqilg’i sifatida qo’llaniladi
• ThO2 yuqori temperatuda o’tga chidamli moddalar tayyorlashda ishlatiladi.
• Uran tuzlari shisha pishirish ishida (shishaga rang berish uchun)va yuqori temperaturada qo’llaniladigan sirlar tayyorlashda ishlatiladi.

E’tiboringiz uchun rahmat!!!