Foydali qazilmalarning genetik va sanoat turlari

 
24.2. Fosfor konlari va ularning sanoat turlari 
Fosfor xom ashyosi sifatida sanoatda asosan apatitlar va fosforitlar ahamiyatga 
ega. 
Apatit – fosfatlar guruhiga kiruvchi mineral bo‘lib, rangi yashil, ko‘k-yashil, 
oqish shishasimon yaltiroq. Qattiqligi 6. 

---

155 
Apatitlar ikki turga ajratiladi: xlorapatit va ftorapatit. Apatit magmatik 
jarayonda hosil bo‘ladi va nefelinli sienitlarda tog‘ jinsi hosil qiluvchi mineral sifatida 
ishtirok etadi. 
Dunyoda eng yirik apatit koni Rossiyada, Kola yarim orolidagi Xibin konidir. 
Fosforitlar qatlam shaklida, donador va yirik konkretsiyalar ko‘rinishida, 
biokimyoviy jarayonlar natijasida dengizning sayoz qismlarida hosil bo‘ladi. 
SHuning uchun ularning tarkibida organizmlarning qoldiqlari uchraydi. 
Fosforitning yirik cho‘kindi konlari Qozog‘istonda (Qoratov), O‘zbekistonda 
(Qizilqumda Bolaqora), Afrika qit’asidagi davlatlar –Jazoir, Tunis, Marokkoda 
joylashgan. 
Fosforitlar tarkibida fosfor oksidi bo‘lgan gilli cho‘kindi jinslardir. Fosfor xom 
ashyosining asosiy qismi fosforli mineral o‘g‘itlar tayyorlash uchun qo‘llaniladi. 
Bundan tashqari kimyo sanoatida sintetik yuvuvchi moddalar ishlab 
chiqarishda, fosfor kislotasi olishda, maxsus fosforli bo‘yoqlar tayyorlashda 
ishlatiladi (40-rasm). 

---

156 
Xulosa 
Mavzuda kimyoviy va organik xom ashyolar (mineral tuzlar, fosfor)ning 
qanday genetik kon turlari bilan bog‘liqligi, tog‘ jinslari va ularning xususiyatlar, 
dunyodagi davlatlar misolida zahiralar va ularning qazib olinadigan miqdorlari, 
konlarning nomi va joylashgan eri, xalq xo‘jaligining qaysi sanoat va sohalarida 
foydalanish mumkinligi to‘g‘risidagi barcha ma’lumotlar keltirilgan.