Foydali qazilmalarning genetik va sanoat turlari

Rangli metallar
– alyuminiy, volfram, mis, molibden, rux, qo‘rg‘oshin va 
boshqa foydali qazilmalar. 
21. ASL METALLARNING SANOAT TURLARI 
21.1. Oltin konlari va ularning sanoat turlari
Sof oltin-sariq rangdagi yumshoq, issiqlikni va elektr tokini yaxshi 
o‘tkazadigan yaltiroq metall. Oltin kislotalarda erimaydi. Ochiq havoda deyarli 
o‘zgarmaydi. Oltinning erish harorati- 1063
o
S; qaynash harorati- 2660
o
S; solishtirma 
og‘irligi -19,6; klarki- 0,00000048. 
Oltin insoniyatga ma’lum bo‘lgan eng qadimgi metalldir. O‘z xossallariga
ko‘ra oltin zebu-ziynat buyumlar tayyorlashda, tangalar zarb qilishda qo‘llanilib 
kelgan. Hozirgi vaqtda oltin dunyoda qiymatni belgilovchi asosiy mezon hisoblanib, 
valyuta metalldir. Ishlab chiqarishda oltinning asosiy qismi quymalar shaklida 

---

134 
saqlanib, davlatlarning oltin zahiralarini tashkil qiladi. Bundan tashqari oltin–tilla 
buyumlar tayyorlashda tibbiyotda yuqori aniqlikda ishlashi zarur bo‘lgan asbob- 
uskunalar ishlab chiqarishda keng qo‘llaniladi. 
Hozirgi kunda oltinning 22 minerali ma’lum. Ularning asosiylari-sof tug‘ma 
oltin, elektrum va telluridlardir. Bir yilda, 2005 yil ma’lumoti bo‘yicha, dunyo 
bo‘yicha 2519 ming t oltin ma’dani qazib olinadi. SHundan 296 t oltinni JAR ishlab 
chiqaradi. O‘zbekiston oltin qazib olish bo‘yicha dunyo mamalakatlari birinchi 
o‘nligining to‘qqizinchi o‘rinda turadi. Bir yilda (2005 yil) 79 t. oltin qazib olinadi. 
Oltinning sanoat to‘plamlari deyarli hamma turdagi konlar bilan bog‘liq bo‘lishi 
mumkin. Ularning asosiylari quyidagilardir. 
1. Metamorfizmga uchragan konlar – ya’ni oltini konglomerat JARdagi 
Vitvatersrand rayoni konlari.
2. Tomirsimon kvars sulfidli gidrotermal konlar–Rossiyadagi Berezovsk, 
O‘zbekistondagi Kauldi koni. 
3. Kvars sulfidli gidrotermal shtokverk konlar-O‘zbekistondagi Muruntov koni, 
Marjonbuloq koni. 
4. Kvars–oltinli tomirsimon magmatik konlar–O‘zbekistondagi Zarmiton koni. 
5. Sochma konlar – Rossiyadagi Uzoq SHarq konlari.