Foydali qazilmalarning genetik va sanoat turlari

12.2. Nurash qobig‘ining rivojlanishidageologik sharoitning ahamiyati 
Ekzogen konlarining hosil bo‘lish muhiti nurash qobig‘i bilan chegaralanadi. 
Nurash qobig‘ining ostki qismi, V.Vernadskiyning fikricha, kislarod yuzasi (ya’ni 
erkin holdagi kislarod kirib borgan chuqurlik sathi)dan nariga o‘tmaydi. Bu yuza 
taxminan zamin suvlarining sathiga to‘g‘ri keladi va 60-100 m, ba’zida 200 m, juda 
kam hollarda esa 1,5 km chuqurlikka boradi. 

---

75 
Nurash qobig‘ining rivojlanishida iqlim relefi, tub jinslarning tarkibi va 
geologik sharoitlar katta axamiyatga ega. 
CHo‘llarda parlanish tez bo‘lganidan pastdan yuqoriga qarab sizma suvlar 
oqimi harakatda bo‘ladi. Ularda erigan xlorid va sulfat tuzlari er yuzida yig‘ilib, 
maxsus sho‘r «po‘stloq» hosil qiladi. 
Suptropik va tropik zonalarda turli xil nurash konlari hosil qiluvchi loterit profil 
mavjuddir. Bunday profillarda glinozyom bilan kremnezyom butunlay parchalangan 
holda bo‘ladi. Kremnezyom juda kam bo‘lgani uchun bu zonalarning asosiy 
minerallari alyuminiy gidrooksidi (gibbsit), temir oksidlari va gidrooksidlaridan 
iborat. Bu profilda nurash qobig‘iga xos hamma konlar mavjuddir.
Nurash qobig‘ining rivojlanishida relef ham muhim omillardan biri hisoblanadi. 
Qoyali baland tog‘larda suv turmagani uchun fizik emirilish kimyoviy jarayonlardan 
tezroq sodir bo‘ladi. Bunday joylarda xatto er yuzida ham birlamchi sulfid 
minerallarini uchratish mumkin. SHuningdek, tekis vodiylar ham nurash qobig‘ining 
rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Nurash konlarini hosil qiluvchi kimyoviy 
nurashning rivojlanishi uchun eng qulay landshaft o‘rtacha tog‘lik va yassi 
tog‘liklardir, chunki bunday joylarda suv sizilib almashinib turadi.
Tub jinslarning tarkibi nurash minerallari kompleksining hosil bo‘lishiga katta 
ta’sir ko‘rsatadi. Bunda asosan ikki tipdagi minerallar kompleksi hosil bo‘lib, ular 
o‘ta asos va asos jinslar, hamda nordon jinslar turkimiga xosdir. Tabiatdagi boshqa 
jinslarning nurashidan esa mana shu ikki guruhning biriga yaqin kompleksda 
minerallar hosil bo‘lishi aniqlangan. 
Xulosa 
Ushbu mavzuda ekzogen konlari Er qobig‘ining atmosfera, gidrosfera, biosfera 
bilan o‘zaro tasiri natijasida hosil bo‘lishi, ekzogen konlarining vujudga kelish 
jarayonlari asosan nurash mahsulotlarining tarqalish va to‘planish jarayonlari 
(gravitatsiya kuchlari), hamda nurash qobig‘ining rivojlanishida geologik sharoitning 
(iqlim relefi, tub jinslarning tarkibi) ahamiyatiga bog‘liqligi haqida ma’lumotlar 
berilgan.

---

76