Foydali qazilmalarning genetik va sanoat turlari

6.4. Metasomatik pegmatit konlari 
Bunday pegmatitlar qayta kristallanish va metamorfik o‘rin almashish 
jarayonlari natijasida hosil bo‘ladi. YUqorida bayon qilingan ikkinchi hil pegmatitlar 
hosil bo‘lishida qayta kristallanish jarayoni asosiy rol o‘ynasa, bu pegmatitlar 
murakkab o‘rin almashish natijasidir. 
Ikkinchi tomondan qayta kristallangan pegmatitlarda kaliyli metasomatoz bosh 
bo‘lsa, bu pegmatitlar paydo bo‘lishida natriyli metasomatoz muhim ahamiyatga 
ega. SHuning uchun ham albitizatsiya, greyzenizatsiya kabi o‘zgarishlar va zonal 
tuzilishi metasomatik o‘rin almashish pegmatitlarning asosiy hususiyatlaridan biri. 
Zonalar soni 8-11 taga etadi. 
Bunday pegmatitlarning mineralogik tarkibi turlicha bo‘ladi. Masalan, 
mikroklin-albitli pegmatitlarda 100ga yaqin mineral turlarini uchratish mumkin. Ular 
ichida kvars, mikroklin va albit bosh minerallar bo‘lib, muskovit, qora turmalin, 
biotit, granatlar esa ikkinchi darajali hisoblanadi. Nodir metalli minerallar safiga esa 
tantalit – kolumbit, berill, spodumen, lepidolit, kassiterit va boshqalar nodir 
minerallar qatoriga kiradi.
Metasomatik o‘rin almashish pegmatitlari qayta kristallangan pegmatitlarga 
nisbatan keng tarqalgan bo‘lib, asosan proterozoydan keyingi davrda hosil bo‘lgan. 
Bu pegmatitlardan hozirgi vaqtda tog‘ hrustali, qimmatbaho toshlar (topaz, berill, 
turmalin, granat), berilliy va litiy, ba’zan qalay, volfram, uran, toriy, nodir va siyrak er 
elementlarining minerallari olinmoqda. 

---

37 
Xulosa 
Mavzuda pegmatik konlar haqida umumiy ma’lumotlardan tashqari ularning 
hosil bo‘lish jarayonlari, bunday konlarning (oddiy, qayta kristallangan va 
metasomatik pegmatit) turlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar berilgan. Bundan tashqari, 
pegmatitlar qanday bosqich va jins formatsiyalarida tarqalish darajasi jadvalda, 
Mikroklin formatsiyasiga kiruvchi pegmatitning morfologiyasi va ichki tuzilishi 
xarita va kesimda ko‘rsatilgan.