Foydali qazilmalarning genetik va sanoat turlari

25.2. Grafit konlari va ularning sanoat turlari
Grafit ham tabiiy uglerodning ko‘rinishlaridan biridir. Uning tarkibida qisman (10%gacha) boshqa komponetlar (SiO₂, Al₂O₃, FeO, MgO, CaO, P₂O₅ va boshqalar) uchraydi. Grafitning rangi temirsimon qora yoki metalsimon kulrang, yaltiroqligi metalsimon xiragacha, qattiqligi 1, qo‘lga yuqadi, yog‘simon. YUqori elektr o‘tkazuvchanlik xususiyatiga ega. Issiqlikni yaxshi o‘tkazadi, qaynash harorati 3845^oS. Tabiatda tangachalar, zarrachalar, varaqlar va zich massa ko‘rinishida uchraydi. Grafitni qazib olish konditsiyasi (eng kam miqdori) konning geologik va texnik xususiyatlaridan kelib chiqib 20, 10, 5% bo‘lishi mumkin.
Grafitning hamma konlari metamorfikdir. Bular ichida regional metamorfizmga uchraganlari qimmatli hisoblanadi. Bunday konlarda grafitning miqdori 2% dan 20% gacha bo‘ladi.
Bu tipdagi konlarga Madagaskar orolidagi konlar (eng ulkan), Rossiyadagi Zavalevsk koni kiradi. Bundan tashqari grafitlar ko‘mir qatlamlarining metamorfizmi (yuqori harorat va bosim ta’sirida) natijasida hosil bo‘ladi.
Bunda grafit yashirin kristalli yoki amorf bo‘ladi. Olmosning miqdori 20% -90% gacha. Bunday konlarga Rossiyadagi Kurey va Boev konlari misol bo‘ladi. Bulardan tashqari grafit magmatik va pnevmatolit yo‘l bilan ham hosil bo‘ladi. Lekin bu konlar sanoat ahamiyatiga ega emas.
Sanoatda grafitning 3 turi ajratiladi (tangasimon, kristall, amorf). Bulardan sanoat uchun ahamiyatlisi kristall va tangasimon turlardir. Grafit metallurgiyada, elektrotexnikada, poligrafiyada, quyish sanoatida, moylash, bo‘yoq qalam olish va boshqa sohalarda ishlatiladi (41-rasm).




25.3. Slyuda konlari va ularning sanoat turlari
Slyudalar varaqsimon silikatlar guruhiga kiradi. Bularning umumiy fizik xossalari o‘xshash. qovushqoqligi mukammal. Qattiqligi-2-3. Muskovit - asosan rangsiz. Slyudalarning konlari asosan pegmatit konlardir. Tog‘ jinslari orasida joylashgan pegmatit tomirlarining qalinligi 1 sm dan 100 m gacha va yo‘nalishi 1 km gacha bo‘ladi. Bu tomirlar asosan muskovit, dala shpati va kvarsdan tashkil topadi.
Pegmatit tomirlar uchun yirik kristallik xos. Muskovitning miqdori 1-2%, tozalangan miqdori 5-15%. Flogopit mineral konlari pnevmatolit jarayonda hosil bo‘ladi. Bunda er qa’ridan ko‘tarilgan issiq magma yon atrofdagi ohaktosh, dolomit kabi jinslar bilan reaksiyaga kirishib, flogopit hosil bo‘ladi. Flogopit ma’dan tanasi tomirsimon ko‘rinishda bo‘lib, undagi kristallarning o‘lchamlari 1-1,5m ga boradi. Flogopitning miqdori o‘rtacha 2-20% gacha. Toza flogopitning chiqishi o‘rtacha 8%.
Silikatlar guruhtning eng asosiy minerallari muskovit, flogopit va vermikulithisoblanadi (42-rasm).

Flogopit zahirasi bo‘yicha dunyoda Rossiya birinchi o‘rinda turadi. qazib olib sotish bo‘yicha Hindiston birinchi o‘rinda turadi. Slyudalarning yirik konlari Rossiyada (Mamsk-CHuy, Enskoe), Hindistonda, Braziliyada, JAR va Avstraliyada uchraydi.

Slyudalar yuqori haroratda o‘tga chidamli (1400^oS) va elektr o‘tkazmaslik xususiyatiga ega. Sanoat ahamiyatiga ega bo‘lgan slyudalar plastinkalarining kattaligi (yuzasi) bilan o‘lchanadi, ya’ni .m² da. Sanoat uchun yaroqli slyudalar yuzasi 4 m² dan 100 m² gacha bo‘ladi. Slyudalarning 95% izolyator yasashda ishlatiladi. Bundan tashqari slyudalar elektrokimyo, metallurgiya, qog‘oz, buyoq sanoatida va moylash materiallari olishda ishlatiladi (43-rasm).