Foydali qazilmalarning genetik va sanoat turlari

25.4. Asbest konlari va ularning sanoat turlari
Asbestlarga silikatlar guruhiga kiruvchi, mayda ingichka tolalarga ajraluvchi minerallar kiradi. Ular ikki guruhga bo‘linadi: xrizotil-asbest va amfibol-asbest. Uning tolalari pishiq, issiqqa bardoshli (700^oS), ishqorlarga chidamli, kislotada eriydi. Amfibol-asbestlar xrizotil-asbestga qaraganda tolasi pishiq emas, ammo ular olovga , kislota va ishqorlarga yuqori bardoshli. Asbest minerallarining sanoat uchun ahamiyatli xususiyati - ularning tolasining uzunligi, elastikligi, pishiqligi, elektr o‘tkazmasligi, kimyoviy barqarorligi va olovga bardoshliligidir. Asbest konlari asosan endogen hisoblanadi. Ular magmatik tog‘ jinslarini gidrotermal eritmalar ta’sirida serpentinit jinslarni hosil qilishi bilan bog‘liq. Asbestlarning gidrotermal konlari dunyo bo‘yicha umumiy zahirasining 95% tashkil etadi va ulardan asbestning 95% qazib olinadi. Rossiyadagi Bajenovsk, Alapaev, qirg‘izistonda Ukok, Kanadada Blek-Leyk konlari yirik Asbest konlari hisoblanadi.
Sanoatda ko‘proq xrizotil-asbest ishlatiladi. Asbestlar to‘qimachilik sanoatida, shifer, karton, quvur ishlab chiqarishda, issiqqa, kislotaga, ishqorga bardoshli materiallar olishda ishlatiladi (44-rasm).





Xulosa
Mavzuda industrial xom ashyolar (olmos, grafit, slyuda, asbest)ning qanday genetik kon turlari bilan bog‘liqligi, tog‘ jinslari va ularning xususiyatlar, dunyodagi davlatlar misolida zahiralar va ularning qazib olinadigan miqdorlari, konlarning nomi va joylashgan eri, xalq xo‘jaligining qaysi sanoat va sohalarida foydalanish mumkinligi to‘g‘risidagi barcha ma’lumotlar keltirilgan.


Nazorat savollari
1. Industrial xom ashyo turlariga nimalar kiradi?
2. Olmos qanday jarayonda hosil bo‘ladi?
3. Olmos konlari qaerda bor va qaysi sohalarda ishlatiladi?
4. Grafit qanday jarayonda hosil bo‘ladi?
5. Grafit konlari qaerda bor va qaysi sohalarda ishlatiladi?
6. Slyuda qanday jarayonda hosil bo‘ladi?
7. Slyuda konlari qaerda bor va qaysi sohalarda ishlatiladi?
8. Asbest qanday jarayonda hosil bo‘ladi?
9. Asbest konlari qaerda bor va qaysi sohalarda ishlatiladi?