Foydali qazilmalarni boyitish jarayonlari

57-rasm.
Saralovchilarning joylashish sxemasi 
Bir tomonlama tanlab ajratishda lentaning maksimal kengligi 0,75 
m, ikki tomonlama tanlab ajratishda esa 1,2 – 1,4 m chegaralarda bo‘ladi. 
Ikki tomonlama tanlashda saralovchilar shaxmat tartibida joylashadi. Bitta 
saralovchiga to‘g‘ri keladigan ruda ajratish maydonining uzunligi 1-2 m ni 
tashkil etadi. Ruda ajratgich konveyerning harakatlanishi tezligi – 9-12 
m/daq. Ni tashkil qiladi. 

---

211 
Ruda konveyerda bir qatlamli joylashishi lozim, bunda konveyer 
lentasining uzunligi quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi: 
B = 0,28x10
-3
Q/(d
max
vdk), 
bunda, Q – unumdorlik, t/s; d
max
– qayta ishlanadigan ruda 
bo‘lagining eng katta o‘lchami, m; d – lentadagi rudaning sochilma 
zichligi, t/m
3
; v – lentaning harakatlanishi tezligi, m/s; k – lentaning ruda 
bilan to‘ldirilishi koeffitsiyenti, k = 0,3-0,4. 
Lentaning uzunligi quyidagi formulalardan aniqlanadi: 
saralovchilar lentaning bir tomoni bo‘ylab joylashuvida 
L = L
0
+ (N + 1) l; 
saralovchilar konveyerning ikkala tomoni bo‘ylab joylashuvida
L = L
0
+ 0,5(N + 1) l, 
bunda, L
0
– lentaning bo‘sh qolgan uzunligi (xavfsizlik texnikasi 
qoidalari bo‘yicha 3-4 m ga teng); l – saralovchilar o‘rtasidagi masofa, m; 
N – saralovchilar soni. 
Ruda ajratish jarayoni samaradorligi quyidagi asosiy ko‘rsatkichlar 
bilan tavsiflanadi: bo‘sh tog‘ jinslarini saralash koeffitsiyenti e bilan, 
qoldiqli tiqilmalar R
q
bilan, ishlayotgan saralovchilar soni N bilan va 
ularning mehnat unumdorligi bilan. 
Bo‘sh tog‘ jinslarini saralash koeffitsiyenti: 
e = 100 Q/Q
p
, %, 
bunda, Q va Q
p
– bo‘sh tog‘ jinslarining massasi, mos ravishda 
saralangan va dastlabki rudada, t. 
Qoldiqli tiqilmalar quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi: 
R
ost
= 100 Q
q
/ D, %, 
bunda, Q
q
– saralashdan so‘ng rudada qolgan bo‘sh tog‘ jinslarining 
massasi, t; D – saralashdan so‘nggi ruda massasi, t. 
Saralovchilarning maqbul soni faqat iqtisodiy hisoblashlar bilan 
belgilanadi. 
Qo‘lda saralash unumdorligi rudaning yirikligiga, saralovchilarning 
malakasiga bog‘liqdir. Rudaning 20-40 mm yirikligida saralovchining 
unumdorligi 1,5 t/smena gacha va 200-300 mm yiriklikda 8 t/smena 
gachani tashkil etadi. 
58-rasmda ko‘mirni boyitish fabrikalarida bo‘sh tog‘ jinslarini 
saralashning namunaviy sxemasi keltirilgan. 
Qo‘lda saralash jarayoni yuqori darajada sermehnatligi bilan 
tavsiflanadi, bu ajratiladigan material yirikligi kamayishi bilan oshib 
boradi. Ishchi zonaning yoritilishi muhim ahamiyatga egadir. Bunda faqat 
yetarlicha yoritilishni ta’minlab qolmasdan, balki yoritishning maqbul 

---

212 
xususiyatlarini: bir tekis tarqalgan yoki yo‘naltirilgan yorug‘lik, nurlanish 
manbasining spektral xususiyatini (gazorazryadli simobli, lyuminessentli, 
kvars lampali) ham tanlash lozim. 
Saralash samaradorligini oshirish uchun ishlov berilayotgan 
material farqlanuvchanligi: saralashdan oldin rudani yuvish, mayda 
sinflarni ajratish, oldindan kimyoviy ishlov berish, UB-nurlar bilan 
nurlantirish oshiriladi. Qator minerallar ultrabinafsha nurlar bilan 
nurlantirilganda rangini o‘zgartiradi: olmos – havorang; sfalerit – sariq; 
serussit (PbCO
3
) – sariq va h.k.