|
To’lov balansi inqirozini hal etishning yagona yo’li makroiqtisodiy tartibga solish hisoblanadi.
O’tish davri iqtisodiyotida xorijiy valyutaga spekulyativ talab oshishi Markaziy Bankni qiyin ahvolga solib qo’yadi. Chunki rasmiy valyuta zaxiralari bir vaqtning o’zida ham to’lov balansi taqchilligini ham ichki spekulyativ talabni qondirish uchun etarli bo’lmasligi mumkin.
Valyuta almashinuv kursini tartibga solish bu vaziyatdan chiqishning yagona yo’lidir.
Qisqa istiqbolda to’lov balansi qoldig’i jamg’arish va investitsiyalar hajmlarini belgilovchi omillar (masalan byudjet soliq siyosati, foiz stavkalari) ta’sirida o’zgarishi mumkin.
Agar mamlakatda rag’batlantiruvchi fiskal siyosat yurgizilsa bu hol milliy jamg’armalarning pasayishiga olib keladi. Bu o’z navbatida joriy operatsiyalar hisobi bo’yicha taqchillikka, kapital harakat hisobi bo’yicha musbat qoldiqqa olib keladi.
Cheklovchi fiskal siyosat milliy jamg’armalar hajmlarini oshiradi, bu o’z navbatida kapital harakati hisobi bo’yicha taqchillikka, joriy operatsiyalar hisobi bo’yicha musbat qoldiqqa olib keladi.
Jahon foiz stavkalarining oshishi kapital harakati hisobi bo’yicha taqchillikka, joriy operatsiyalar hisobi bo’yicha musbat qoldiqqa erishishga olib keladi. Jahon foiz stavkalarining pasayishi esa aks natijalarga olib keladi.
Markaziy bank taqdim etgan “O‘zbekiston Respublikasi to‘lov balansi, xalqaro investitsion pozitsiyasi va tashqi qarzi” nashriga ko‘ra, 2019 yilning 9 oyi yakunlari bo‘yicha joriy operatsiyalar hisobining defitsiti o‘tgan yilning mos davriga nisbatan deyarli ikki martaga qisqargan bo‘lib, 1,4 mlrd. AQSh dollarini tashkil etdi. Defitsitning qisqarishi eksportning o‘sish sur’atlari importnikiga nisbatan yuqoriroq bo‘lgani bilan izohlanadi.
Joriy operatsiyalar hamda kapital bilan bog‘liq operatsiyalar hisoblaridagi defitsitlar moliyaviy operatsiyalar hisobi evaziga moliyalashtiriladi. Masalan, joriy operatsiyalar hisobi defitsitining asosiy manbalaridan biri bo‘lgan savdo balansi defitsiti (import hajmining eksport hajmidan ortiqligi) asosan moliyaviy operatsiyalar hisobidagi investitsiyalar va qarzlar evaziga qoplanadi.
O‘zbekiston misolida ko‘radigan bo‘lsak, Markaziy bank ma’lumotiga ko‘ra, 2019 yilning 9 oyi davomida amalga oshirilgan tovarlar importning katta qismini (32%) mashinalar, uskunalar hamda mexanizmlar tashkil qilmoqda. Ushbu mahsulotlar uchun to‘lovlar asosan moliyaviy hisobdagi jalb qilinayotgan investitsiyalar hamda tashqi qarzlar evaziga moliyalashtirildi.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki 2018 yildan boshlab to‘lov balansi bo‘yicha statistik hisobotni Xalqaro valyuta fondining To‘lov balansi va xalqaro investitsion pozitsiya bo‘yicha qo‘llanmasining oltinchi nashriga asosan shakllantiradi va Kengaytirilgan ma’lumotlarni tarqatishning umumiy tizimida o‘rnatilgan muddatlarda tahliliy ko‘rinishdagi nashr bilan birgalikda jamoatchilik uchun taqdim qiladi.
2.1. Moliyalashtirish ahamiyati
Odatda, analitik maqsadlar uchun to'lov balansi moliyaviy hisobvarag'ining yuqoridagi guruh moddalari bo'yicha shartli chiziq chiziladi. Boshqa barcha narsalar, shu jumladan, birinchi navbatda, zaxira aktivlari obyektlari "chiziq ostida".
Zaxira aktivlari
Zaxira aktivlari, moliyaviy hisobning boshqa moddalaridan farqli o'laroq, to'g'ridan-to'g'ri davlatning nazorati ostida bo'lib, u orqali iqtisodiy siyosat maqsadlariga erishish uchun ishlatilishi mumkin.
Zaxira aktivlari - mamlakatning yuqori likvidli xalqaro aktivlari bo'lib, ular uning pul-kredit organlari yoki hukumat nazorati ostida va har qanday vaqtda ular tomonidan to'lov balansi defitsitini moliyalashtirish va milliy valyuta kursini tartibga solish uchun foydalanishi mumkin.
Ta'kidlash joizki, zaxira aktivlari to'lov balansini muhofaza qilishning ikkinchi эшелони hisoblanadi. Joriy hisobvaraqda sezilarli muvozanat yuzaga kelgan taqdirda, ya'ni tovarlar va xizmatlar importini to'lash uchun etarli mablag 'oqimining etishmasligi, hukumat odatda birinchi navbatda eksportni rag'batlantirish yoki qo'shimcha tashqi kreditlarni jalb qilish uchun valyuta devalvatsiyasi kabi choralarga murojaat qiladi. Ushbu chora-tadbirlarning imkoniyatlari tugagandan keyingina (valyuta kursining pasayishi giperinflyatsiyaga olib keladi va yangi tashqi kreditlar berilmaydi), hukumat tashqi veksellarni to'lash uchun zaxira aktivlaridan foydalanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
