Fonetika og’zaki nutqning tovush tizimini o’rganadi. Fikrimizni boshqalarga tovushlar vositasida so’zlash va harflar vositasida yozish bilan bayon qilamiz

Demak, yuqorida sanalgan belgilardan birinchisi tabiiy tovushlarga ham inson tovushlariga ham xos belgi bo’lsa, ikkinchi va uchinchi belgilar faqat inson tovushigagina xosdir.
Shunday qilib nutq tovushlarinig uch xil tomoni mavjud.
TOVUSHLARNING BIRLASHTIRUVCHI VA FARQLOVCHI BELGILARI.
Nutq tovushlari bir qancha akustik va artikulyatsion belgilarga ega bo’ladi. Bu belgilarning barchasi fonetika uchun muhim sanaladi chunki mazkur belgilarni to’la hisobga olgandagina u yoki bu tovushning xususiyatiga to’g’ri javob berilgan bo’ladi. Lekin fonologiya uchun yuqoridagi belgilarning ko’pchiligi muhim sanalmaydi.
Fonologiya uchun faqat bir tovushni ikkinchi tovushga taqqoslanganda ularni bir-biridan farqlash uchun xizmat qiladigan belgilarigina ahamiyatli.
Bizning bilish faoliyatimizni asosini qiyoslash tashkil etadi. Bilish jarayonimizda yangi bilayotgan narsamizni oldin bilgan narsaga qiyoslaymiz., zidlaymiz va ular orasidagi o’xshash va farqli tomonlarini topishga intilamiz. Shuning uchun bilish faoliyatida zidlashlarning ahamiyati katta.
Faraz qilingki, oldingizda ikkita egizak bola . Ular bir-biriga nihoyatda o’xshash. Faqat bittasinig chap yuzida kichkinagina xoli bor. Ana shu xol har ikkalasining bir-biridan farqlab turuvchi belgi hisoblanadi, Qolgan belgilar esa har ikkisida bor. Bu ikki boladan birining ismi Hasan ,ikkinchisiniki esa Husan. Qarangki, ismlarning tovush tarkibi ham bir-biriga o’xshash. Faqat birinchi bo’g’in unlisi birida a ,ikkinchisida u ekani bilan farqlanadi. Demak yuqoridagi ikki so’z birinchi bo’g’indagi unlilari bilan bir-biridan farq qiladi. Qolgan tovushlar esa har ikkisida bir xil. Zidlanayotgan ikki birlikni bir-biridan farqlash uchun xizmat qiladigan belgilar farqlovchi belgilar, ularning har ikkisida takrorlanadigan ,ikkisi uchun ham umumiy bo’ladigan belgilar birlashtiruvchi bekgilar deyiladi.
Masalan , t va d undoshlarini olaylik, Birinchi tovush til oldililik, portlovchi jarangsizlik belgilariga, ikkinchisi til oldilik, portlovchilik jaranglilik belgilariga ega..Bu ikki tovushning yuqoridagi belgilarini bir-biriga qiyoslasak, dastlabki ikki belgi har ikkisida takrorlanadi. Uchinchi belgi jarangli va jarangsizlik bilan farqlanadi. Shuning uchun birinchi va ikkinchi belgilar birlashtiruvchi , uchinchu belgi esa farqlovchi belgi sanaladi.Demak t va d undoshlari hosil bo’lish o’rni (til oldilik) va hosil bo’losh usuli (portlovchili) ga ko’ra birlashtiruvchi, ovoz va shovqinning ishtirokiga ko’ra (jarangli,jarangsizlik) farqlovhi belgilarga ega.